NAM KỲ THUỘC PHÁP: CUỘC SỐNG Ở SÀI GÒN

GHI CHÉP VỀ CUỘC HÀNH TRÌNH/ CỦA M. A. PETITON

(Tiếp Theo)

Đây là một chiếc xe kéo bởi những con trâu thầm lặng, nhịp nhàng và chắc chắn.

Con trâu quạu quọ hơn là hung tợn. Nó gờm gờm vì sức mạnh to lớn của nó và vì cặp sừng có kích thước quá khổ. Bề cong nổi bệt mạnh mẽ có khi tời cả thước nhưng con vật này rất hiền lành đối với ai hiểu nó. Những đứa bé An nam điều khiển sang phải sang trái bằng giọng nói. Chúng leo lên lưng trâu bằng cách đạp chân lên khoeo của con trâu và nắm đuôi như một điểm tựa. Người châu Âu sợ hãi, một phần bởi cách thức này, một phần bởi cái mùi đặc biệt của chúng. Con trâu vươn cổ, mũi hướng theo gió, cặp sừng hướng về phía sau, đây là lúc quan trọng ví có thể người ta được con trâu chở đi, khi nó nổi khùng, rất khủng khiếp vì sức mạnh và khối lượng phi thường của nó, không loại trừ tốc độ của nó như tôi đã thấy ở những con trâu rừng. Những người An Nam đi xa dần. buông những tiếng hét lớn và vung mảnh gỗ đầu tiên rơi xuống dưới tay họ.

Vào lúc tôi đang nhận xét, tôi nghe thấy, cách tôi vài thước, tiếng cỏ xào xạc dưới một bước nặng nề; Tôi quay lại và thấy sừng của một con trâu lộng lẫy đi ngang tầm cửa sổ nhỏ của cai-nha! A! quá đáng. Mấy con trâu trong vườn của tôi, tôi lao ra với một cây roi mây, làm những cử chỉ mạnh mẽ và thốt ra những tiếng la lớn; cảnh diễn ra ở mặt sau của cai-nha; Con trâu, sợ hãi trong giây lát, rồi nhảy lên và chạy ra xa vài mét, nhưng ngay lập tức nó quay lại và làm lại từ đầu, cảm thấy rằng nó không có vấn đề gì với một người Pháp.

Nó ngước sừng về phía sau, kéo dài mõ: nó chuẩn bị tấn công, hay không tấn công? Đó là câu hỏi, tuy không quan trọng đối với tôi, là cố thủ trong nhà ngay khi nó xông vào đúng lúc, để tránh không cho nó vào, quậy phá mọi thứ kể cả Cai nha (ơn trời sự việc này không xảy ra). Điều dường như hiểu ra của một kẻ viếng thăm như tôi trong lúc này, là phải mở lối thoát (thuật ngữ hải quân) nếu con trâu kiên trì trong ý tưởng. Tôi ném một hòn đá vào con trâu, dường như ý muốn cho nó thoát đi để tôi lại làm chủ nơi này.Dù sao, cũng không có gì đáng tự hào.

Mười giờ sáng. Đây là giờ ra khỏi văn phòng của rất nhiều nhân viên khác nhau của chính quyền; mọi người ra ngoài ăn trưa Như tôi nghĩ tôi đã nói, các nhân viên người Âu hình thành các hiệp hội thân thiện ít nhiều để hổ trợ; Sau khi ăn sáng, mọi người trở về phòng của mình để nghỉ ngơi đến hai giờ.

Giấc nghỉ trưa! Từ này có nghĩa là nhiều thứ. Đối với cá nhân tôi, tôi cho nó có một ý nghĩa đặc biệt: Nghỉ trưa là một hoạt động mà sau đó người ta thậm chí còn khó chuẩn bị hơn trước. Nhưng tôi không truyền ý tưởng này, tất cả những gì tôi muốn là để người khác hạnh phúc hơn tôi và cảm thấy một hành động có ích.

Nghỉ trưa thực chất là một lĩnh vực riêng tư

Một số người thì đọc, một số thì buồn ngủ nghỉ trưa là điều tốt hay xấu? Tôi vẫn chưa kết luận Về điểm tế nhị này có liên quan đến sức khỏe cá nhân và cuộc sống riêng tư của con người dành cho ở xứ nóng. Tất cả những gì tôi có thể nói là tôi tin rằng nghỉ trưa là một điều tồi tệ, tồi tệ nhưng cần thiết ở các nước nhiệt đới.

Nói chung, để nghỉ trưa, chúng ta trải một chiếc chiếu trên giường, nơi chúng ta có thể đổ mồ hôi đến chán chê. Thành phố vào khoảng trưa đến 2 giờ, có rất ít người đi bộ vì mặt trời. Tuy nhiên, điều này rất thú vị cho những ai muốn tỉm hiểu những gì đang xảy ra và thâm nhập vào phong tục sâu kín của xứ này.

Vào lúc hai giờ, mỗi người trở lại làm việc với một sự nhiệt tình khá bình tthản. Đây là thời điểm nóng nhất của ngày và khó nhọc nhất để vượt qua, thật là sảng khoái nếu có một chút gió nhẹ.

Ba giờ, tôi bắt đầu cầm viết, bầu không khí nặng nề và khó chịu, bầu trời xám xịt, nhiệt độ 29 ° C. Nhưng mặc dù vậy, và mặc dù có một cơn gió đủ mạnh, được cảm nhận ngay cả trong cai-nha của tôi, tôi rất vẫn thấy khó chịu: sự rã rời, nặng đầu,v.v… Quần áo tôi mặc rất mỏng. Sức nóng xuyên qua ngói của cai-nha, làm tôi bắt buộc phải đội một chiếc mũ rơm.

Tôi tiếp tục vai trò của người quan sát: Đây là một phụ nữ gánh đồ An Nam đi qua với hai mâm của mình; không có gì để nói; Cô ấy có lẽ đang mang nặng, vì cô ấy cúi gập người, lắc lư dưới sức nặng của gánh, đầu cúi về phía trước.

Đằng sau cô ta là một người Hoa đang nhìn theo, lặng lẽ bước đi với cái đuôi tóc trên lưng, chiếc quạt nắm trong tay.

Đây là một con gai (người phụ nữ An Nam) với đầu quấn khăn choàng, mang một cái giỏ chất đầy ở hông phải trên lưng ngựa và bồng một đứa trẻ ở hông trái, việc mang nặng hai thứ này khiến cho cô ấy bật về phía trước với cái bụng nhô ra và khó coi.

Cô ta đi cắt ngang hai người da đen: những người có lẽ đến từ Bourbon, họ là người lai tạp, họ có thể trả lời cũng y như vậy nếu được hỏi.

Họ mặc trang phục châu Âu, nhưng lại không hợp với màu da của họ; nó luôn luôn là như vậy, và ở tất cả các quốc gia, đều có sự tương tự; sở thích thảm hại của những người da sẫm màu đối với các loại vải sáng màu và sặc sỡ

Đây là ba người tre An Nam (Bambous annamites) (12) với hình dáng thon và gầy. một trong số họ mang dụng cụ làm việc, là cây tre dài hai mét.

Cái gì vụt qua nhanh chóng với âm thanh của tiếng chuông, ở tốc độ rất nhanh?

Đó là hai con ngựa nhỏ với yên ngựa đỏ trên lưng và chuông nhỏ, mà theo tôi, đang tăng tốc; Không có gì tò mò hơn là nhìn thấy những con vật nhỏ bé này với hình dạng gầy gò, đi khá nhanh, với tốc độ đôi khi là nước kiệu, đôi khi phi nước đại và có khi là cả hai. Người An Nam đội chiếc nón lá lớn được làm bằng một loại rơm đan tinh xảo, đầu nón được điểm bởi một lá kim loại gấp lại,

Có hai người lính canh tuần ở Sài Gòn (Mata de l’inspection) (13) đi qua, mang theo cây gậy phục vụ là hai hộp dùng để hầm dùng vào việc nào không rõ (một thứ chất lỏng nào đó). Mata khác với người An Nam ở áo khoác của họ, đối với những lính canh tuần ở Sài Gòn, là màu xanh với ve áo màu vàng, và một chiếc nón nhọn xinh xắn.

Đây là một người Hoa với quần dài màu xanh, áo khoác trắng cài nút ở bên cạnh, dài hơn một chút so với một số người An Nam, anh ta đang đi dép với mũi nhọn, đế màu trắng, tôi nghĩ rằng, được phủ bằng một loại nhung với hình thêu trang trí; anh ta nghiêm trang đi qua với chiếc dù; có thể là một thợ may hoặc thợ đóng giày,

Đây là một con gà trống xinh đẹp, nó là hàng xóm được nuối, tôi tin rằng, bởi một người Tagal (chủng tộc hỗn hợp của Tây Ban Nha và Phillipine). Điều khiến tôi chú ý là nó rất hiếu chiến; Khi nó thấy một số người Mã Lai ăn mặc sơ sài hoặc người Malabar mặc ít hơn, tôi không biết liệu đó có phải là sức hút của màu da của họ nhưng điều tôi biết chắc là nó vội vả giận dữ đá vào chân những người đi qua, không đợi chấm dứt sự gây hấn này, nó đi lòng vòng rất nhanh, cất tiếng gáy chiến thắng.

Tôi vừa nhìn thấy một người đàn ông đẹp trai với khuôn mặt ngăm đen; Có chút gì Mã Lai trong loại người này, nhưng không hoàn toàn như vậy. Đây được gọi là một người Bồ Đào Nha-Singapore hoặc Người Quảng (chủng tộc hỗn hợp Trung Hoa và Bồ Đào Nha), rất tự hào về một vài giọt máu Bồ Đào Nha đã đi vào tĩnh mạch của mình, Ông đẹp trai này mặc quần Âu và Áo khoác trắng, đội nón nhỏ bằng vải nỉ thanh lịch, đó là phiên dịch viên tiếng Hoa của sở thị sát (14) Sài Gòn, anh nói tiếng Trung hoa của bang hội Quảng châu,  Thật tốt khi biết rằng chúng tôi có năm bang hội Trung Hoa tại Sài Gòn.

Điều hữu ích để biết, bởi vì chúng ta liên tục nhầm lẫn về vấn đề này, đó là câu này: nói tiếng Trung Hoa không có ý nghĩa chung cho tiếng này; Chúng ta nói một phương ngữ Trung Hoa hoặc phương ngữ khác, các phương ngữ này về cơ bản là khác nhau, cũng như các ngôn ngữ nói ở châu Âu cũng khác nhau, chúng cũng khác với phương ngữ chính thức hoặc tiếng Quan thoại. Tiếng Trung Hoa này, ngôn ngữ chính thức của Đế chế, chỉ được hiểu bởi các quan lớn của Trung Hoa, mà bản thân họ không hiểu phương ngữ ở các tỉnh mà họ cai trị và phải cần người phiên dịch.

Ngoài nhược điểm đáng tiếc này đối với chính quyền của một quốc gia hay vì sự tiến bộ của nó, còn có một nhược điểm khác, đó là văn bản Trung Hoa đòi hỏi nhiều năm học hỏi mới biết đến ít nhiều. Đây là một trong những nguyên nhân gây trì trệ cho dân tộc này, dù rất cần cù, chăm chỉ, tiết kiệm, thông minh lại phải lao vào vấn đề: vô đạo đức, cờ bạc, đức tin xấu, nhất là những người buôn bán nhỏ hoặc buôn bán trái cây, chất béo, đồ khô, v.v ... Điều này có thể dễ dàng nhìn thấy ở Sài Gòn.

Nhưng đã đến giờ, bây giờ là năm giờ, tôi nghe thấy tiếng trống phát ra từ phòng tuần canh. Một tín hiệu rất ưa thích tất cả những kẻ cạo giấy (Thầy ký) bất kỳ, học thức, thông ngôn người Hoa, An nam, đều cùng chạy thoát càng sớm càng tốt công việc hay nơi mình làm việc.

Tín hiệu này đóng vai trò là đồng hồ trong vùng và khi tiếng trống vang lên cứ sau nửa giờ. Tiếng trống lúc 4 giờ rưỡi, nói như kẻ xấu miệng, là để chỉ 5 giờ.

Tôi thấy đi qua chổ tôi, phần lớn là nhân viên sở tuần canh: Các thông dịch viên hoặc thông dịch viên thực tập ra vẻ là người An Nam quan trọng. Một học giả viết người An Nam có một cái gì đó nghiêm túc hay gắt gỏng; bạn muốn gì? Anh ta kiếm được100 franc mỗi tháng, đây là một công chức lớn An Nam; anh ta biết hay cảm thấy biết những cá tính của anh làm thất vọng những kẻ khôn ngoan.

Năm giờ rưỡi tôi lại nghe thấy tiếng trống của sở tuần canh; Lần này, đó là giờ nghỉ làm việc của Mata,: họ sắp xếp thành hai hàng, họ được trang bị hai cây gậy nhỏ bằng gỗ cứng, đánh dấu giờ nghỉ làm việc bằng một nhịp gỏ nhanh, ngày càng tăng của những hai cây gậy với nhau, tất cả đan xen hòa lẫn trong tiếng trống cái.

Nhưng rồi những chiếc xe chuyển bánh và bắt đầu cuộc hành trình muôn thuở đi Chợ Lớn và Cầu Ông Lãnh; đó là đường đi dạo theo kiểu Champs Elysees của nơi này, thật mỉa mai! Có một con đường được gọi là Rue de l’Impératrice (15). Những khách sạn trên con đường này rất đẹp và chúng gợi nhớ đến những con đường của Đại lộ Impératrice? (16)

Tôi phải rời nơi quan sát của mình vì bị quấy rối bởi những con muổi hung tợn với những chân cao, cứ hào hứng chích đi chích lại và với những con kiến đủ kích cỡ, đủ màu sắc, tất cả các loài cứ tranh đua khiến bạn đau khổ nhất.

Chào buổi tối, cùng người bạn quan sát với tôi, hãy vui vẻ, trong năm phút sẽ là nửa đêm ở Paris, và bạn sẽ có thể tưởng tượng mình vẫn ở Sài Gòn và tiếp tục quan sát trong da vũ trang phục tuyệt vời mang đến ở đại lộ Malherhes Madame ***.(17)

Sáu giờ, thợ thuyền người An Nam và Hoa kết thúc một ngày của họ, và phần lớn rút lui về vùng ngoại ô đông dân và rộng lớn của Cầu Ông Lãnh và Gò Vấp. Tôi cảm thấy cần phải di chuyển và đi bộ một chút: trên tất cả các con đường rạng rỡ của thành phố. Tôi gặp dòng người An Nam, nghĩa là người An Nam đi bộ lần lượt; Đêm xuống rất nhanh. Tôi nghe thấy một tiếng súng thông báo rằng các tàu chiến đang hạ cờ trên đỉnh cột buồm. Đêm đã đến, Bảy giờ; bạn phải ngồi trước một bữa ăn tối nào đó, có tác dụng tương tự như bữa tối trên một con tàu nơi bạn bị say sóng,

. Vào lúc bảy giờ rưỡi, tiếng kèn thúc quân báo hiệu: đi và ngủ những người lính tốt.

Lúc tám giờ, tiếng đại bác vang như thông báo gì đó, có lẽ là đóng cổng cảng. Sau phát đại bác này nếu bạn đi ra ngoài đường, bắt đầu một đi chơi sẽ có nhiều điều lưu ý.

Dáng vẻ của Sài Gòn ban đêm không liên quan gì đến dáng vẻ của Sài Gòn ban ngày. Người Hoa với những chiếc đèn lồng đủ màu sắc, cửa hàng thợ may, thợ đóng giày, v.v., sòng bài, người bán hàng lưu động, mang lại cho thành phố một dấu ấn đặc biệt khiến người nước ngoài thích thú. Chúng ta sẽ nói về Sài Gòn ban đêm một lát nữa.

Ghi chú:

(12) Bambous annamites ở đây tác giả cũng không nói rõ.

(13) Mata de l’inspection tôi tạm thời dịch là lính tuần canh. 

(14) Sở thị sát tức là l’inspection chứ không nghĩa là thanh tra.

(15) Rue de l’Impératrice về sau này là đường Công Lý.

(16)  Là đại lộ ở Paris. Tuyến đường này bắt đầu tại Place Charles-de-Gaulle (trước đây gọi là "Place de l'Étoile") và kết thúc tại Porte Dauphine (Place du Marechal-de-Lattre-de-Tassigny). Về sau đồi lại là đại lộ Foch

(17) Đại lộ Malherhes Madame là đại lộp của quận 8 và 17 của Paris.