Nhân 44 năm ngày chấm dứt chiến tranh Việt Nam, bài viết này đề cập tới mảnh đất từng là nơi đặt đại sứ quán Hoa Kỳ tại đại lộ Thống Nhứt (LD) và cũng là biểu tượng cho sự hiện diện của người Hoa Kỳ tại Nam Việt Nam. Hiện rất ít thông tin về nơi này kể cả từ đời Pháp thuộc đến tận về sau (1975).

MẢNH ĐẤT TỪNG LÀ NƠI ĐẶT

CƠ QUAN QUYỀN LỰC QUÂN SỰ CỦA PHÁP

VÀ NGOẠI GIAO CỦA MỸ TẠI SÀI GÒN

Ngày nay khi đi ngang đường Lê Duẫn (Thống Nhứt) tới ngả tư với đường Mạc Đĩnh Chi, chúng ta bắt gặp tòa nhà Tổng Lãnh Sự Hoa Kỳ nằm kề bên tòa Tổng Lãnh Sự Pháp nhưng có ai mường tượng ra đây từng là một thời có những công trình kiến trúc nổi tiếng của thành phố Sài Gòn. Đối với những người tuổi từ 60 trở lên thì còn nhận ra còn những người trẻ tuổi thì là một điều mới mẽ chưa khám phá.

I. Thời Pháp thuộc:

         Ngược dòng thời gian về thời kỳ đầu khai phá và xây dựng thành phố Sài Gòn theo bản quy hoạch của Coffyn thì khu vực này nằm trong phần đất cao (Haut Plateau) thích hợp đặt các cơ quan điều hành cho chính quyền thuộc địa và được phân lô hẳn hoi. Người Pháp ưu tiên cho các cơ quan, câu lạc bộ, trại lính như thành Martin des Pallières (11e), Foyer du Soldat et du Marin, Cercle des Officiers, Hotel du General, Conseil de guerre. nằm dọc đại lộ Norodom phân cách bởi đường Catinat nối dài (Blanscube về sau) sau khi mở rộng và kéo dài đại lộ này cho tới Thảo cầm viên (khoảng 1848), còn các cơ quan dân sự nằm về phía ngược lại. Tại mảnh đất như vừa nói ở trên, xưa là một trại lính của người bản xứ (caserne des troupes indigenes) nằm trọn trong trong 4 con đường: Bangkok (Massiges), Paul Blanchy, Chasseloup Laubat, Norodom được hình thành sau đó ít lâu. 

Đến 1882, trên bản đồ, chúng ta lại thấy mảnh đất này bị cắt một phần để lập ra Hotel du General.

         

 Trong bản đồ năm 1896 thì nơi này trở thành toàn bộ đất của Hotel du commandant superieur des troupes.

  
               Năm 1900, chúng ta thấy hình thành Chambre de l’ Agriculture ở góc đường Massiges và Chasseloup Laubat.

              Đến năm 1923, thì khu vực này đã hình thành tất cà 3 cơ quan quân sự: Hotel du General, Etat Major, Conseil de guerre và 1 cơ quan dân sự: Chambre de l’ Agriculture.

Conseil de guerre về sau vị trí này là tòa đại sứ Hoa Kỳ

Một villa của Pháp nằm trong tòa đại sứ Hoa Kỳ

           II Thời Việt Nam Cộng Hòa: 

            Sau khi người Pháp rời Việt Nam, thì những cơ quan trong khu vực này đều đặt dưới sự quản lý của chính quyền Việt Nam trừ khu vực hotel du general trở thành đại sứ quán Pháp. Khu vực Chambre de l" agriculture trở thành BCH cảnh sát quận 1. Còn mảnh đất của Conseil de guerre thì tới cuối năm 1965, người Hoa Kỳ mới xây dựng sứ quán tại đây vì sự an ninh của sứ quán cũ tại đại lộ Hàm Nghi không bảo đảm sau vụ đánh bom ngày 30 thánh 3 năm 1965.

          Conseil de guerre có nghĩa là Tòa án binh chứ không phải là hội đồng chiến tranh hay hội đồng quân sự như nhiều người tưởng. Conseil de guerre về sau khi người Pháp ra đi, chính quyền Việt Nam không sử dụng mà đã bỏ hoang phế cho tới khi người Hoa Kỳ đặt tòa đại sứ.

         III. Đại sứ quán Mỹ 

          
       

            Đại sứ quán Hoa Kỳ được xây dựng trong khoảng thời gian hai năm bởi nỗ lực chung cùng với các vật liệu từ cả phía Việt Nam và Hoa Kỳ. Ngày nay, nó tọa lạc trên Đại lộ Thống Nhứt rộng lớn của Sài Gòn, theo lời của Đại sứ Hoa Kỳ Ellsworth Bunker, là một biểu tượng cho cam kết của người Hoa Kỳ với nhân dân Việt Nam. Tòa nhà sáu tầng trị giá 2.600.000 đô la được khánh thành vào ngày 29 tháng 9 năm 1967, vì sự nghiệp hòa bình và để tưởng nhớ gần một triệu người chiến đấu và hơn 10.000 nhân viên dân sự đã phục vụ Hoa Kỳ tại Việt Nam Cộng hòa Năm 1954 và 1967. Nhiều người trong số họ, Đại sứ Hoa Kỳ lưu ý, đã dành cả cuộc đời để phục vụ đất nước và sự nghiệp tự do. Đứng trước tòa đại sứ màu trắng lấp lánh và đám đông đầy kính trọng của các quan chức ngoại giao Việt Nam, Hoa Kỳ và nước ngoài, Đại sứ Bunker khuyến nghị Hoa Kỳ cho các mục tiêu chung được chia sẻ với các nhà lãnh đạo và nhân dân Việt Nam để chấm dứt vĩnh viễn xâm lược, để đạt một nền hòa bình công bằng và bền vững, trật tự an ninh khu vực và mở rộng tiến bộ kinh tế.

Mặt trước của tòa đại sứ Hoa Kỳ

         Một tòa đại sứ mới được đề xuất xây dựng từ lâu và được phê duyệt từ năm 1960 tuy nhiên không có kinh phí, vì vậy Đại sứ Hoa Kỳ cùng với nhân viên trực tiếp tiếp tục làm việc trong tòa nhà cũ trên đường Hàm Nghi, gần bờ sông Sài Gòn, nơi từng là một khách sạn của người Hoa. Các nhân viên lãnh sự và các nhân viên Đại sứ quán khác làm việc trong các tòa nhà có sằn tại một địa điểm (Góc Tự Do – Gia Long) liền kề với tòa đại sứ dự kiến sau này.

Mặt sau của tòa đại sứ Hoa Kỳ

         Quốc hội đã bỏ phiếu phê duyệt. Lễ khởi công, có Thủ tướng Việt Nam Phan Huy Quát tham dự, được tổ chức vào ngày 11 tháng 6 năm 1965 và công việc xây dựng nền móng và cơ sở tầng trệt bắt đầu vào tháng 10 năm đó. Phần công việc này được hoàn thành trong vòng chưa đầy hai tháng bởi người Việt Nam và Hoa Kỳ được thuê bởi các nhà thầu xây dựng như Raymond, Morrison, Knudsen-Brown-Root, Jones. RMK-BRJ là một tập đoàn gồm các công ty xây dựng của Hoa Kỳ được thành lập để xây dựng căn cứ quân sự ở Đông Nam Á. Liên doanh chia sẻ trách nhiệm xây dựng tòa nhà với Văn phòng phụ trách xây dựng ở Việt Nam. 

          Theo thiết kế hoạch ban đầu, được lập bởi New Orleans, Louisiana, công ty kỹ thuật kiến trúc của Curtis và Davis, là một cấu trúc ba tầng, nhưng với cam kết ngày càng tăng của người Mỹ tại Việt Nam, sẽ cần một tòa nhà lớn hơn. Vào tháng 11 năm 1965, công ty của Adrian Wilson và Cộng sự đến từ Los Angeles, California, đã được chọn để thiết kế lại tòa nhà nhằm cung cấp thêm không gian trong khi vẫn giữ được nhiều nhất có thể của thiết kế ban đầu. Adrian Wilson và cộng sự đã thiết kế một tòa nhà bốn tầng mà sau có thể mở rộng thành sáu tầng. 

          Có sự chậm trễ do thay đổi bảng thiết kế và sự chậm trễ trong việc nhận vật liệu, nhưng công việc đã tiến triển vào năm 1966. Vào lúc cao điểm của hoạt động xây dựng vào tháng 12 năm đó, một lực lượng gồm hơn 500 người, hầu hết là người Việt Nam đang làm việc. Để bảo tồn hàng hóa Việt Nam khan hiếm, hầu hết các nguyên liệu được nhập khẩu từ Hoa Kỳ. Nhưng cát và sỏi được sử dụng trong hỗn hợp bê tông, gạch lối đi và gạch được sử dụng trong tất cả các bức tường bên trong là của Việt Nam.

Tòa đại sứ mời hoàn thành

           Vì lý do thẩm mỹ cũng như an ninh, tòa nhà hình chữ nhật, cao 208 x 49 feet, được xây cách xa mặt đường. Sừng sửng trên khu vực bao quanh có diện tích là 437 x 318 feet (3,18 mẫu Anh). Tòa đại sứ nằm trong khuôn viên cao 60 feet, được bảo vệ từ phía trước (Đại lộ Thống Nhứt) và đường phụ (đường Mạc Đĩnh Chi) bằng một bức tường cao tám feet làm bằng terrazzo trắng bóng - hỗn hợp xi măng và đá cẩm thạch dày 6 inch. Tầng trệt được ốp với 2.108 feet vuông của các tấm đá làm bằng đá granit màu đen đục của Minnesota, mỗi tấm được đánh bóng dày hai inch và ba feet ba inch vuông. Đến vấn đề mái nhà, toàn bộ tòa nhà được bọc trong một mái chống nắng bảo vệ bao gồm 7.800 khối terrazzo trắng bóng. Mỗi khối có kích thước 22 x 22 x 12 inch và được phân cách bằng hai kẻ hở rộng 1 x 15 inch xiên vào bên trong để cho ánh sáng cùng không khí xuyên qua và được thiết kế để hoạt động như một lá chắn bảo vệ nếu cần thiết. Mái chống nắng này, có diện tích 26.964 feet vuông, nằm cách năm feet các bức tường bê tông lớn và các cửa sổ bằng kiếng plexi không vỡ. Mái chống nắng trông giống như đứng trên các cột bê tông cốt thép cao đang xuyên qua mái nhà. Hiệu ứng tổng thể là của một hình khối chữ nhật lớn, màu trắng, tư thế đĩnh đạc trên nền trời xanh và được bao quanh bởi sự phong phú của cây xanh nhiệt đới.

Sơ đồ tòa đại sứ Hoa Kỳ

        Được thiết kế cho đội ngũ nhân viên 200 người, tòa nhà có 49.670 feet vuông không gian sàn và 140 văn phòng. Các văn phòng rộng rãi, và trang trí đẹp mắt. Các bức tường sáng ngời được trang hoàng các bởi viền kim loại nhẹ mềm, màu nâu sẫm. Gạch lát sàn là loại vinyl màu trắng. Nội thất thiết kế tối tân với điểm nhấn rất thân mật. 

        Các văn phòng điều hành trên tầng ba có thảm màu vàng; bao gồm văn phòng của Đại sứ, phòng hội nghị và các văn phòng dành riêng cho các thành viên các cấp của tòa đại sứ. 

        Tất cả các văn phòng đều có đèn huỳnh quang. Tòa nhà được điều hòa không khí bởi một khối máy có trọng lượng 175 tấn (một tấn tương đương 12.000 BTU mỗi giờ công suất nhiệt). 

         Trên nóc là một sân bay trực thăng rộng 75x49 feet, để cung cấp cho các quan chức cấp cao của tòa đại sứ có quyền sử dụng một phương tiện giao thông đã trở nên quan trọng ở Việt Nam giống như xe hơi. 

        Tòa đại sứ có hệ thống lọc nước riêng và ở phía sau khu nhà là tòa nhà phụ, một nhà máy điện bao gồm bốn máy phát điện 350 kw.

Các vị trí bị tấn công trong trậm Mậu Thân

Tòa đại sứ Hòa Kỳ tại Sài Gòn đã bị phá hủy để xây tòa TLS Hoa Kỳ kế bên

Video về việc xây dựng tòa đại sứ Hoa Kỳ tại Sài Gòn

Video về những giờ phút cuối cùng của sự hiện diện

DANH SÁCH ĐẠI SỨ, PHÓ ĐẠI SỨ CÙNG CÁC NHÂN VIÊN QUÂN SỰ
 VÀ DÂN SỰ QUA CÁC THỜI KỲ

Cảnh hỗn loạn tại tòa đại sứ hoa Ký ngày 29/4/1975

Các viên chức Hoa Kỳ và người Việt Nam di tản bằng trực thăng 

Những người đang chờ trực thăng bên hồ bơi trong tòa đại sứ

Lực lượng TQLC bảo vệ tòa đại sứ đang chờ máy bay trực thăng đến rước

                Tòa đại sứ Hoa Kỳ với tuổi đời quá ngắn ngủi (8 năm từ khi khánh thành) nhưng chất chứa trong nó biết bao nhiêu biến động từ năm 1968 đến 1975. Ngày nay vết tích của nó không còn nhưng khi đi ngang đây, chúng ta còn nghe văng vẳng những tiếng la hét, tiếng khóc, tiếng trực thăng của một ngày 29/4/1975 định mạng.

NGÀY ẤY VÀ BÂY GIỜ

1521. Tòa đại sứ Canada góc Nguyễn Du xưa và nay.

1522. Giao lộ Nguyễn Huệ - Ngô Đức Kế xưa và nay.

1523. Giao lộ Trần Hưng Đạo - Nguyễn Biểu xưa và nay.

1524. Building Victoria 927 Trần Hưng Đạo xưa và nay.

1525. Khu hotel Capitol BEQ ngày xưa giờ không còn.

1536. Tòa đô chánh xưa và nay.

1527. Đài phun nước công trường Lam Sơn ngày nào và giờ đây.

1528. Giao lộ Cộng Hòa/NVC - Trần Hưng Đạo xưa và nay.

1529. Trạm xăng góc Lê Văn Duyệt/CNT8 - Phan Thanh Giản/ĐBP xưa và nay.

1530. Trạm xăng góc Võ Di Nguy/NK – Chi Lăng/PĐL xưa và nay.

Nguồn Tim Doling, Paul Blizard, Trung Ngo

‘Làng biệt thự’ quận 3

(PL)- Người Việt nói ăn cơm Tàu, ở nhà Tây, lấy vợ Nhật, đi xe Hoa Kỳ. Ăn cơm Tàu thì vào Chợ Lớn, còn ở nhà Tây sang phía quận 3. Tại sao quận 3 lại có lắm nhà Tây?

Lúc kiến trúc sư (KTS) Ngô Viết Thụ còn sống, có lần ông giảng giải cho tôi về quy hoạch của Sài Gòn dưới thời Pháp. Đại khái, người Pháp sau khi chiếm thành Gia Định, đặt nền móng thuộc địa ở xứ này, họ xây nhà thờ chính tòa ở nơi cao nhất của TP trên đỉnh một ngọn đồi, chính là nhà thờ Đức Bà. Gần đó, họ xây dinh Thống đốc Nam Kỳ, gọi là dinh Norodom (tức dinh Độc Lập, hội trường Thống Nhất bây giờ). Từ hai công trình lớn này, người ta làm hai con đường chạy xuống chân đồi, thẳng tới sông Sài Gòn và rạch Bến Nghé. Hai con đường tạo thành hai trục chính, gọi là trục Cardos và Dominius. Từ hai trục chính này, họ bắt đầu tạo những con đường vuông vức theo ô bàn cờ để phân lô. Những con đường nằm trong và rìa của hai trục này là khu vực trung tâm hành chính, bắt đầu xây dựng các tòa nhà công sở, dịch vụ, kinh doanh… đấy chính là quận 1 sau này.

Còn từ phía bắc ngọn đồi trở đi được quy hoạch chủ yếu là nơi ở cho các viên chức Pháp hoặc người Việt. Rất nhiều dinh thự, biệt thự đã được xây dựng nơi đây, đủ hình đủ kiểu, cực kỳ đa dạng, đó là khu vực quận 3.

Đa dạng kiến trúc

Xét về các kiến trúc trước năm 1975, ở Sài Gòn tồn tại ba trào lưu kiến trúc, cả ba trào lưu này đều có đầy đủ và rất nhiều ở khu vực quận 3, đó là:

Kiến trúc bản địa: Những kiến trúc cổ lúc còn thành Gia Định, chủ yếu bằng gỗ, gạch như tòa nhà gỗ (dinh Tân Xá) trong khuôn viên tòa Tổng Giám mục Sài Gòn…

Kiến trúc Đông Dương, hay còn gọi là kiến trúc thuộc địa, là những tòa nhà kiểu Pháp cổ bằng bê tông cốt thép, phần lớn màu vàng hoặc trắng, có rất nhiều và đa dạng như cụm các biệt thự cổ của KTS Huỳnh Tấn Phát trên đường Tú Xương hay dinh phó tổng thống ở cuối đường Lê Quý Đôn (nay là Nhà thiếu nhi TP), các trường học Gia Long (nay là Trường Nguyễn Thị Minh Khai, Trường Marie Curie…).

 

Bông giấy, “mốt” một thời khá nhiều với đường phố vắng xe. 

(Ảnh tư liệu)

Kiến trúc hiện đại trong những năm 1960, hay còn gọi là kiến trúc nhiệt đới, là những kiến trúc hiện đại, vuông vức, mái bằng hoặc dùng fibrocement nhưng thiết kế phù hợp với điều kiện khí hậu nóng ở miền Nam. Lối kiến trúc tạo sự thoáng đãng với nhiều cửa sổ và dùng rất nhiều bông gió để thông gió mà vẫn che nắng, đồng thời trang trí luôn cho công trình. Điển hình là nhiều biệt thự trên đường Yên Đổ (nay là đường Lý Chính Thắng), đường Bà Huyện Thanh Quan… Nhiều KTS nổi tiếng ở Sài Gòn đã nhận được lời mời thiết kế các biệt thự quận 3. Đặc biệt là KTS Trần Đình Quyền, mặc dù ông ít thiết kế biệt thự mà chủ yếu thiết kế bệnh viện nhưng triết lý thiết kế hạn chế sử dụng máy lạnh vừa tốn kém năng lượng vừa không lợi cho sức khỏe mà đề cao việc tạo không gian thông thoáng để luân chuyển không khí sạch và mát của ông đã tác động đến rất nhiều KTS khác, góp phần tạo nên sự phong phú của phong cách kiến trúc hiện đại này tại các biệt thự ở quận 3.

Không chỉ ở mặt tiền, trong các con hẻm ở quận 3 cũng có rất nhiều biệt thự. Đây mới đúng là nơi cực kỳ yên tĩnh để ở vì hoàn toàn khuất tiếng xe cộ. Đó là những hẻm lớn với các căn biệt thự tiếp nối. Đường Duy Tân nổi tiếng với những con hẻm cụt biệt thự, nơi cư ngụ của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng: Trịnh Công Sơn, Bạch Tuyết, Thẩm Thúy Hằng… Mua biệt thự ở quận 3 là mục tiêu của những người giàu có ngày đó để khẳng định địa vị cũng như tận hưởng không gian sống.

Có một dạo từ những năm 1960, chủ nhân nhiều biệt thự ở quận 3 ưa thích trồng những hàng bông giấy đủ màu ở cổng biệt thự. Giống hoa này, đất càng khô cằn càng nở nhiều hoa. Sài Gòn chỉ có hai mùa mưa nắng, sáu tháng mùa khô là lúc những hàng bông giấy nở tung, đường phố đẹp hẳn với những cánh hoa giấy trắng, hồng, cam phủ đầy trên hàng rào cũng như dưới vỉa hè.

Những con đường thi nhân

Trả lại em yêu, khung trời đại học/ Con đường Duy Tân cây dài bóng mát (Phạm Duy).

Là khu vực để ở với không gian biệt thự rộng, thoáng, quận 3 được trồng rất nhiều cây xanh tỏa bóng. Khác với Hà Nội, Hải Phòng hay Huế, Đà Nẵng ở miền Bắc và miền Trung chỉ trồng những loại cây thấp, nhỏ, tán hẹp lá thưa, Sài Gòn là TP có rất nhiều cây xanh cao vút và có bóng mát tỏa rộng trên đường. Lý do rất đơn giản là Sài Gòn không lo bị bão lớn như những TP khác, xác suất cây bị gió quật đổ, bật gốc rất thấp. Nhờ vậy, giữa trưa nắng nóng chang chang chạy vào các con đường quận 3 mát rười rượi bởi những hàng cây phủ bóng mát kín khắp mặt đường.

Nhiều biệt thự nên ít căn hộ, cuộc sống khép kín nên ít hàng quán, cửa hàng, xe cộ cũng thưa, giảm ồn ào tiếng máy nổ, cộng thêm mật độ cây xanh dày đặc nhất TP, quận 3 luôn tĩnh lặng, tịch mịch, trầm lắng, thời gian như trôi qua chậm hơn ở đây. Chính không gian lãng mạn đó đã khiến những người đặt tên đường chọn những thi nhân để đặt tên cho con đường rợp bóng cây: Bà Huyện Thanh Quan, Đoàn Thị Điểm, Tú Xương, Yên Đổ, Kỳ Đồng, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Đình Chiểu… Ngoài ra, còn một số quan lại, nhà nho, nhà văn hóa để lại tác phẩm văn học cho đời cũng được đặt tên ở đây như Lê Quý Đôn, Nguyễn Thông, Ngô Thời Nhiệm, Lê Ngô Cát, Trương Minh Ký… Chạy xe trên những con phố ở quận 3, qua những hàng me xanh, những con đường đầy hoa hoàng điệp lại liên tưởng đến bài hát ca ngợi về những vẻ đẹp Sài Gòn xưa:

Nhớ Sài Gòn những chiều ngợp gió/ Lá hát như mưa suốt con đường đi/ Có mặt đường vàng hoa như gấm/ Có không gian màu áo bay lên (Trịnh Công Sơn).

Sau năm 1975, những con đường rợp cây và hoa ở quận 3 vẫn tạo nên cảm xúc cho những nhạc sĩ mới đặt chân về Sài Gòn. Khi nhẩm hát những lời tình ca cũ theo vòng bánh xe quay, chợt thấy lòng nhẹ nhàng phơi phới, thấy nắng nhạt đi và cuộc đời thật đẹp.

Mai một

Đã hai lần biệt thự ở quận 3 trải qua kiếp nạn, thay hình đổi dáng. Cả hai lần đều diễn ra sau khi đất nước thống nhất. Lần đầu tiên là ngay sau ngày 30-4, những người chủ cũ đã vội vã rời khỏi Việt Nam, di cư ra nước ngoài khi tiếng súng vẫn còn nổ ầm ì ngoài phía Nam Trung Bộ, những ngôi nhà vắng chủ được trưng dụng và phân lại cho các chủ nhân mới. Sau đó là một thời gian dài kinh tế xuống dốc, cuộc sống khó khăn, nhiều căn biệt thự bị hủy hoại từ chính chủ nhân mới. Thảm cỏ xinh đẹp vốn không được chăm sóc nay bị cày xới lên để trồng rau hay khoai lang. Hồ bơi bị bít lại để làm thành ao nuôi cá. Sân chơi, nhà mát bị gia cố làm chuồng heo. Sợ trộm cướp, người ta rào thêm kẽm gai hàng rào hoặc dùng bất cứ tấm sắt hay tôn cũ nào che chắn để nâng tường rào lên mà mới nhìn qua bên ngoài trông biệt thự như những căn nhà ổ chuột. Đấy là chưa kể biệt thự được chia cho nhiều hộ ở chung, người ta xây tường chia cắt các gian phòng, xẻ tường thêm cửa… Tóm lại là nhếch nhác từ trong ra ngoài, rất hiếm biệt thự còn giữ được phần nào vẻ đẹp nguyên thủy. Khi mà giải quyết cái đói, cái lo là mối quan tâm, là ưu tiên hàng đầu, cái đẹp bị gạt xuống tận cùng hoặc xóa sổ.

Sau 20 năm, kinh tế khá dần lên, xuất hiện những nhà giàu mới. Một số biệt thự được sang tay, tu sửa, trả lại vẻ đẹp cũ nhưng nhiều biệt thự khác ở quận 3 không may mắn như vậy, nó bị sửa chữa biến đổi công năng, không còn là nơi để ở mà trở thành nơi kinh doanh như quán cà phê, karaoke, nhà hàng… Tệ hơn, nhiều biệt thự đứng trước nguy cơ bị phá hủy luôn để lấy đất xây cao ốc. Tốc độ đập phá biệt thự lên đến mức chóng mặt, không gian kiến trúc đặc thù của quận 3 bị hủy hoại không thương tiếc mặc dù hàng loạt chương trình nghiên cứu bảo tồn kiến trúc của TP đã ra đời. Ông Tim Doling, người viết cuốn Exploring Ho Chi Minh City, than thở: “Trong thời gian chờ in cuốn sách hướng dẫn du lịch về các di sản của TP.HCM, chỉ sáu tháng đó thôi mà tôi phải loại ra khỏi bản thảo năm địa chỉ biệt thự vì nó đã bị phá bỏ”.

Với sự gia tăng chóng mặt của các cao ốc, nhà hàng, quán nhậu, văn phòng công ty…, chẳng bao lâu nữa những quần thể biệt thự yên ả của quận 3 rồi cũng phôi pha, trở thành chốn thị thành náo nhiệt như các quận khác.

KTS Lê Quang Ninh, nguyên Chủ nhiệm chương trình bảo tồn cảnh quan kiến trúc đô thị TP.HCM: Mất đi hơn 50% biệt thự quý Tôi nghĩ công trình của chúng tôi đã thất bại. 108 biệt thự có giá trị của TP, trong đó rất nhiều ở quận 3 mà chương trình đã đưa vào danh sách cần bảo tồn, giữ gìn nay phỏng đoán bị mất đi trong thời gian qua là khoảng 25% nhưng nếu khảo sát sẽ cho thấy đã mất đến hơn 50%.

                                                     

                                               PHẠM TRƯỜNG GIANG 

Nguồn: https://plo.vn/van-hoa/ho-so-phong-su/lang-biet-thu-quan-3-654618.html

RUE DES ÉPARGES

ĐƯỜNG NGUYỄN THÔNG

Đây là con đường được thành lập muộn của thành phố Sài Gòn. Đó là năm 1929 nhưng ban đầu thì chỉ mới tới giáp đường Champagne (Yên Đổ/LCT) mãi đến năm 1934 thì nó mới được mở tới tận ga Hòa Hưng.

Con đường Nguyễn Thông tuy không có gì đặc biệt cho lắm nếu nó không có 2 điểm đáng nói là khu vực Cống Bà Xếp và khu chợ trời Nguyễn Thông được hình thành trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam. Chính 2 địa điểm này đã chia con đường Nguyễn Thông thành 2 phần đối nghịch với nhau: đoạn đầu lả khu vực yên tĩnh từ phần giáp với đường Hồ Xuân Hương đến giáp với đường Hiền Vương và phần còn lại là khu vực náo nhiệt.

Cống Bà Xếp từng là một khu vực khét tiếng của đất Sài Gòn với những tệ nạn mãi dâm, ma túy và du đảng. Có lẽ nó được hình thành cùng thời người Pháp cho xây dựng một depot xe lửa và ga hàng hóa tại đây vì vậy nhu cầu cho việc bốc dỡ hàng hóa cùng các dịch vu liên quan đã kéo theo các thành phần dân tứ xứ tụ về sinh sống và cũng vì ít được học hành cộng với đời sống bấp bênh vô định đã kéo theo những tệ nạn như đã nói trên.

Nơi đây một thời là một “khu vực tuyệt đối cấm quân nhân lai vãng” để cảnh báo cho các binh sĩ ở khu vực Biệt Khu thủ đô, trại Lê Văn Duyệt gần đó.

 Cống Bà Xếp đã từng có một giai thoại về tướng cướp Điền Khắc Kim.

Cống Bà Xếp phần nhiều là các thành phần như đã nói nhưng cũng có những con người bình thường và lương thiện. Tôi có quen với ông Hồng, một nghệ sĩ đàn piano đã từng một thời đàn cho các khiêu vũ trường ở Sài Gòn.

Đi dần ra tới ngả ba Kỳ Đồng, phía sau khu vực Nhà nguyện des Rédemptoristes Dòng chúa Cứu Thế được thành lập năm 1939 sau khi các tu sĩ người Canada đến Sài Gòn và trú tạm tại số 163 đường Paul Banchy (HBT). Ở đây là khu vực cùa chợ trời Nguyễn Thông kéo dài ra tận ngả tư với đường Yên Đổ (LCT).

Thời chiến tranh muốn kiếm mua một món đồ nào cùa Mỹ thì tới đây, thượng vàng hạ cám có tất cả. Từ một hộp diêm quẹt kẹp, gói thuốc 5 điếu trong khẩu phần cá nhân cho đến những hôp bột giặt Tide to đùng, những cục xà bông Dial, Dove được gọi mĩa mai là “xà bông me Mỹ”. Người ta cũng bắt gặp những tảng pho mát đã quá đát ngả sang máu cam ăn đắng ngét hay những thanh kẹo cao su Peppermint cùng các loại đồ hộp từ các loại nước uống như coca cola, Seven up, sprite, bia Ham, Budweiser, trái cây đến thịt ba lát. Khu chợ trời đã tạo không khí náo nhiệt cho đoạn đường này nhưng từ từ cũng lụi tàn từ năm 1972 khi quân Mỹ rút ra khỏi Việt Nam và lây lất qua sau năm 1975. Ngày nay khu vực này là nơi chuyên môn bán các lọai sửa bột.

Hình minh họa

Tại ngả tư này bên tay trái, chúng ta nghe văng vẳng tiếng chó sủa. Đó là khu phú de nằm bên đường Yên Đổ là nơi chuyên việc đi bắt cho thả rông. Cũng tại đây có một trường gọi là Lasan Nghĩa Thục nằm ở số 43 được thành lập vào ngày 1/3/1956. Qua bên kia ngả tư là mặt lưng của Lasan Hiền Vương, chúng ta lại gặp một ngả tư khác là Nguyễn Thông – Hiền Vương. Ngày nay khu vực này là nơi bán cá kiểng tương đối quy mô của Sài Gòn đâu lưng với miếng đất ngày xưa thời Pháp là trường đào tạo y tá.

Đi một đổi, chúng ta lại gặp ngả tư với đường Tú Xương. Ở góc bên kia là bệnh viện Saint Paul nằm ở góc ngả tư Nguyễn Thông – Phan Thanh Giản (ĐBP). Nhìn về phía phải bên đường Phan Thanh Giàn là tòa hành chánh quận 3, bên trái xa xa tại ngả tư của đường Bà Huyện Thanh Quan là trường Gia Long. Qua đây đi tới là phía sau của chùa Xá Lợi với ngả ba nhỏ Lê Văn Thành chạy dọc theo hông chùa. Tới một chút là cơ quan USOM cùng vói Trung tâm chiêu hồi nằm ỏ góc Ngô Thời Nhiệm.  Nơi đây trong ngày 29/4/75, đã bị dân cướp bóc trong đó cơ man sách English for today ấn bản mới chưa kịp phát hành.

Đường Nguyễn Thông sau lưng chùa Xá Lợi

Giờ chỉ còn một ngả ba với Phạm Đình Toái và Hồ Xuân Hương là chấm dứt con đường Nguyễn Thông. ở đây bên tay phải là mặt hông trường Collette và phía bên trái là Trung tâm Bạc Hà, ngày xưa chuyên môn trị bệnh hoa liễu.

Video về đường Nguyễn Thông ngày nay