MỘT NĂM LƯU LẠI TẠI NAM KỲ:

HƯỚNG DẪN CHO KHÁCH DU LỊCH ĐẾN SÀI GÒN

 

M. Delteil

(Tiếp Theo)

Ngày hôm sau, tôi vội vã đến thăm thống đốc và các cơ quan chính của thuộc địa. Ông Le Myre de Villers, hiện nay là công sứ ở Madagascar, đã tiếp tôi và những người bạn đồng hành khác của chuyến du lịch với sự thân mật lớn nhất và mời chúng tôi ăn tối trong hai ngày sau đó. Còn lại ở tôi, là những ấn tượng mà tôi được biết và rất riêng với tôi, sau cuộc phỏng vấn đầu tiên này và những cuộc phỏng vấn rất thường xuyên diễn ra sau đó, là ông. Le Myre de Villers, một trong những thống đốc niềm nở nhất mà tôi biết.

Ông Le Myre de Villers là một người có năng lực tuyệt vời và xứng đáng, trên tất cả các phương diện, các chức trách cao mà ông đã được ủy nhiệm. Siêng năng, có học thức, quen thuộc với tất cả các câu hỏi hành chánh và thuộc địa, làm quen với các công việc, tự mình nhìn thấy và nghiên cứu mọi thứ, chỉ dành thời gian nghỉ ngơi cần thiết, ông ta sử dụng sức mạnh và trí thông minh của mình để phục vụ thuộc địa Ông tìm cách cai trị theo những cách tiến bộ khôn ngoan. Với cách tiếp cận dễ dàng, thân thiện với những người chăm chỉ, nghiêm khắc với những kẻ lười biếng và những kẻ vô trật tự, ông ta bị đánh giá khác nhau ở thuộc địa. Có thể nói rằng, thống đốc dân sự này được yêu mến bởi các quan chức châu Âu trong hải quân, các thương nhân quan trọng và người An Nam, nhưng lại bị chỉ trích bởi một số quan chức dân sự cấp cao mà ông ta đã giảm bớt quyền hạn, và bị ghét bởi một phe đảng nhỏ tham vọng mà không có tài năng hoặc hạ cấp khi tìm kiếm con đường của họ trong sự đối nghịch quấy rối.

Về mặt thể chất, ông Le Myre de Villers là người đàn ông năm mươi tuổi, cao, tóc nâu, gầy, song thể tạng mạnh mẽ. Nét mặt nghiêm nghị, với những nét mạnh mẽ, với nước da vàng, gợi lại mặt nạ Bismark gầy. Trên thực tế, ông ta là người đàn ông sắt, đôi mắt đen chìm dưới xương trán rất rõ, khuôn mặt vuông, một bộ ria mép đen che trên môi trên và một vầng trán trơ trụi. Điều ngự trị trong toàn bộ con người ông ta là một không khí uy quyền và quyết đoán khiến ban đầu người ta nghĩ rằng, viên cựu thủy thủ này biết gì và có thể thực hiện ý chí của mình bằng năng lực bất khuất. Sự can đảm của ông ta nằm trên cao tất cả các tình huống. Có phải để ngăn chặn một phong trào nổi dậy được thúc đẩy bởi người Tàu và người An Nam ở một tỉnh xa xôi, ông ta đã một mình đi cùng với một phụ tá, bất ngờ rơi vào giữa vòng phiến quân, bắt giữ những kẻ xúi giục của cuộc nổi dậy và mọi thứ đã sớm trở lại bình thường. Cá tình và sự trao dồi về đạo đức của ông ấy đã đủ để đạt được kết quả này. Trong trận dịch tả vừa rồi đã hoành hành dữ dội ở tầng lớp người An Nam, một vài lần tôi thấy thống đốc đi đến những ngôi làng bị nhiễm bệnh dịch hạch, thăm những người bệnh mà mọi người bỏ rơi, hồi sinh họ những lời tốt đẹp và phân phát cho những người không may đáng tiếc này viện trợ và các loại thuốc họ cần!  Không có gì ngăn cản ông ta muốn hành động cho sự trả giá cả con người mình, cũng không phải sợ say nắng, ở một đất nước mà mặt trời giết chết bạn chắc chắn và đôi khi nhanh như một phát súng, cũng không phải là cuộc hành quân bắt buộc qua đầm lầy bẩn thỉu. Phải tự hào nói rằng một thống đốc là người đầu tiên gặp nguy hiểm và là tấm gương sáng cho công chức và dân chúng châu Âu, để người An Nam học cách yêu thương hoặc ít nhất là coi trọng quốc gia đã đánh bại họ.

Ông Le Myre de Villers đã ít nhiều bị khiển trách vì đã là một người độc đoán cứng rắn. Điều đó không chính xác.Ông ta là một người cao thượng, với những ý tưởng hoàn toàn chắc chắn để hoàn thành công việc mà ông ta nhận được sứ mệnh theo đuổi, ông ta không cho phép mình được cảm xúc bởi tiếng lu loa của bè phái không hài lòng, hoặc bởi những sự làm lơ từ những người luôn tìm cách cản trở những bước tiến có thể gây hại cho lợi ích cụ thể của họ. Bên cạnh đó, không phải một người có phẩm giá nhất thiết phải là một người độc đoán? Lịch sử tự nó khẳng định. Tất cả là đã định hình như vậy, và thống đốc của Nam Kỳ là một nhà ngoại giao giỏi và am hiểu chính trị cũng vừa là một quản trị viên giỏi. Một lần duy nhất ông ta thiếu chừng mực và cho phép mình bị kéo vào một hành động đã gây ra sự triệu hồi của ông ta về Pháp, Ngay cả trong những trường hợp này, chánh quyền thành phố đã bảo vệ ông ta, bởi vì những sai lầm đầu tiên không đến từ phía ông ta và người ta phải xem xét nó hai lần trước khi tước đi hiệu lực của một điều tầm phào như vậy, một thuộc địa quan trọng như Nam Kỳ, của một chánh quyền đã cung cấp cho ông ta rất nhiều công việc và là nơi ông ta được đánh giá cao. Kể từ đó, người ta đã tìm cách khắc phục sự bất công đã chống lại ông ấy và người ta đã phái ông ấy, như thế. Là tổng công sứ, ở vị trí đòi hỏi nhiều năng lực, khả năng và tinh thần yêu nước nhất. Ông Le Myre de Villers sẽ hoàn thành nhiệm vụ và nền Cộng hòa sẽ không phải hối tiếc vì đã đặt niềm tin vào một người đàn ông có phẩm chất này. Ông ta có đủa tư cách đại diện cho Pháp, tôn trọng sự bảo hộ của Madagascar.cùng người nước ngoài và thiết lập ảnh hưởng của chúng tôi ở đất nước này nơi chúng tôi thường xuyên đổ máu mà những người bạn tốt của chúng tôi, người Anh luôn muốn hất cẳng chúng tôi.

Tại Sài Gòn, ở trụ sở của chánh quyền, ông Le Myre de Villers có phong cách đơn giản trái ngược với thói quen của những người tiền nhiệm. Trước đây, các thống đốc đã sẵn sàng tổ chức, trong năm, một số bữa ăn tối trịnh trọng cho Hội đồng Thuộc địa, cho chánh quyền thuộc địa, nhưng họ hiếm khi cam kết với những việc chán ngắt cho những thuộc cấp của họ quản lý. Ông Le Myre de Villers làm khác đi. ông cũng tiếp đón, trong bửa tiệc, một hoặc hai lần một năm, các ủy viên hội đồng tướng lãnh; nhưng mỗi buổi tối, ông ta tiếp năm sáu khách trong bàn, không có yêu cầu phân biệt các nhân viên dân sự và quân sự, từ thiếu úy hoặc thư ký văn phòng khiêm tốn cho đến tướng quân  

Đây là cách tại sao mọi việc diễn ra bình thường. Chúng tôi sẽ làm một chuyến thăm đầu tiên đối với ông, luôn luôn được theo sau bởi một lời mời ăn tối. Chúng tôi đã đến chánh quyền trong bộ đồng phục hoặc trong trang phục màu đen; Ông Le Myre de Villers, trong trang phục chỉnh tề, áo khoác đen và cà vạt trắng, được bao quanh bởi hai trợ lý, đã tiếp đón một cách hòa nhã nhất, với một cái bắt tay thân mật. Đúng bảy giờ, một nhân viên phụ trách chỉnh tề nhất đến nói với thống đốc rằng bữa tối đã sẳn sàng. Chúng tôi đi vào phòng ăn. Ở giữa chiếc bàn được bày biện đẹp mắt là một giỏ hoa có kích thước gần bằng một luống hoa. Mỗi vị khách được đặt theo thứ tự ngôi thứ; đây là một trong những phân cấp tế nhị nhất của các nhân viên của MM. là các hầu cận. Bữa tối, không phải là một kiểu cách phóng đại, rất tế nhị và xứng đáng mà chủ nhà đáng nhận được. Cuộc trò chuyện đôi khi hơi tẻ nhạt, đặc biệt là khi các vị khách không biết rõ về nhau, mặc dù thống đốc đã cố gắng hết sức để làm khuấy động. Nhưng, ở bề sâu của cá tình của ông rất nghiêm túc, ông ít thích sự tầm thường, và, bất chấp mọi quyền tự do ngôn luận mà một người thích, mỗi người phải tự chú y và khép mình trong giới hạn của một phép lịch sự tôn trọng.

Rời khỏi bàn ăn, chúng tôi đi đến phòng chiêu đãi, trang trí với những cây cỏ nhiệt đới gần như biến nó thành giống một nhà kính với kích thước khổng lồ. Người ta còn thấy một bàn chơi bài whist, và tách ra một bên là một phòng bida lớn được sử dụng để chơi đánh quần. trò chơi mà thống đốc rất thích. Ông ta đã chọn ba tay đánh bài thiện ý và trong nửa giờ, ông ta đã đánh những cú bi-a carom kỳ lạ, đánh bại các đối thủ non nớt với nghệ thuật của một trò chơi có phần hơi lỏi thời.

Vào lúc 8 giờ, hàng chục người đã đến thăm hoặc để ăn uống hoặc thực hiện một số liên lạc với thống đốc. Bởi vì với ông, giống như tất cả các nhân viên cao cấp, không thích nhận thăm hỏi vào ban ngày và lãng phí thời gian của anh ta trong các cuộc trò chuyện thường nhàn rỗi. Trái lại, ông ta dành tất cả các buổi tối cho những người cần phải nói chuyện với ông. Anh đặc biệt dành khoảng 10 phút cho mỗi người, trò chuyện một cách vui tươi và thân mật. Trong thời gian này, các vị khách, tận hưởng sự tự do lớn nhất, chơi, hút thuốc, uống bia đá mà người hầu Tàu thường xuyên đặt vào khay. Vào lúc 10 giờ, là giờ nghỉ ngơi của thống đốc; đó là thời gian ông ta chọn để đưa ra lời mời mới cho ngày hôm sau. Khi chúng tôi phần nào quen thuộc với các cuộc họp này, thì chúng tôi gần như chắc chắn sẽ dự tiệc hai lần một tháng với chánh quyền.

Chánh thức trong buổi tối thân mật này, tôi mới biết, sau một thời gian ngắn, những nhân vật nổi bật hoặc đáng chú ý của thuộc địa. Trên thực tế, trên nền tảng cởi mở và trong môi trường tự do và hiếu khách này, chúng tôi đã có nhiều cơ hội nhất để gặp họ.

Tôi xin kể ra đây theo trí nhớ. Tướng Alleyron, chỉ huy cấp cao của quân đội, ông già đáng yêu và hơi ốm yếu, đã đến cuối sự nghiệp làm việc vinh quang phục vụ đất nước mình. M. Belliard, giám đốc nội vụ, người, từ vị trí khiêm tốn của hạ sĩ quan, đã vươn lên cao, bằng công đức và sự bền bỉ trong công việc, cho đến vị trí nổi tiếng mà ông chiếm giữ.Ông ta là một người đàn ông lạnh lùng, không giao tiếp nhiều, có sức khỏe thép để chống lại 15 năm ở lại thuộc địa.

M. Berl, tổng chưởng lý, trưởng ban thẩm phán thuộc địa, người đàn ông hòa nhã, lịch sự mà tôi từng biết trước đây ở Réunion.

Bác sĩ Chastang, bác sĩ trưởng hải quân, người đàn ông năng nổ, bác sĩ sáng suốt và có lương tâm, biết sâu về các căn bệnh của một quốc gia mà trước đây ông từng sinh sống; ông là một trong những bạn cũ của tôi.

M., Trung sĩ, trưởng phòng hành chánh hải quân, quyến rũ nhất, vui tánh nhất và khỏe mạnh nhất trong tất cả các quan chức cao cấp của thuộc địa. Mặc dù ở lại Nam Kỳ vài năm, ông vẫn giữ được sự thèm ăn tuyệt vời và một sức khỏe mạnh mẽ mà khí hậu của Sài Gòn dường như không ảnh hưởng đến ông.

M., Cornu, thị trưởng Sài Gòn, một trong những người cống hiến nhiều việc ở thuộc địa: trung thực, chăm chỉ, được mọi người quý trọng, với sự tận tâm vô hạn đối với lợi ích của một thành phố mà ông đã sống gần như kể từ khi chinh phục. Ông và em trai của mình chiếm một vị trí thương mại cao ở Sài Gòn và đã làm giàu cho mình chủ yếu trong buôn bán gạo.

Ông Denis, đại diện cho một ngôi nhà lớn ở Bordeaux, cũng thú vị như ông Cornu, có một thứ hạng tốt về tài sản trung thực có được và danh tiếng thương mại lớn. Về phía chánh quyền, tôi cũng làm quen với ông Nortel, Thanh tra Bộ Nội vụ, nay là Thống đốc bang New Caledonia. Đại tá Bichot, đã gặt nhiều thành công từ các ngôi sao tướng về sự chỉ huy của ông ở Bắc kỳ. Ông Silvestre, người đã giúp đở to lớn cho An Nam và Bắc kỳ bằng cách sắp đặt tổ chức chính quyền dân sự ở đó.

                                                                                (Còn tiếp)

Charles Le Myre de Vilers sinh năm 1833 tại Vendôme, Loir-et-Cher, Pháp, là con trai một sĩ quan hải quân. Năm 1849, ông vào học trường hải quân École Navale. Chiến tranh Chiến tranh Pháp-Phổ 1870 nổ ra, ông làm trợ lý cho Đô đốc La Roncière trong cuộc vây hãm Paris.

Ngày 13 tháng 5 năm 1879, ông được bổ nhiệm là thống đốc dân sự đầu tiên của Nam Kỳ sau thời kỳ thống đốc quân sự, chính thức nhậm chức ngày 7 tháng 7 cùng năm. Ông đồng thời giữ chức Đặc sứ Trung Kỳ. Thời gian tại vị, ông có nhiều đóng góp trong buổi đầu kiến lập thành phố Sài Gòn, như tách quyền hạn rõ ràng giữa dân sự và quân sự, làm rõ và cải tổ luật hình sự, thiết lập hội đồng thành phố và các hội đồng quận. Tháng 11 năm 1882, Le Myre de Vilers bị bãi nhiệm Thống đốc Nam Kỳ.

Ngày 9 tháng 3 năm 1886, ông được bổ nhiệm là Tổng công sứ Madagascar, chính thức nhậm chức ngày 28 tháng 4 cùng năm và kết thúc nhiệm kỳ thứ nhất vào tháng 3 năm 1888. Ông tái giữ chức vụ này từ ngày 14 tháng 10 năm 1894 đến 1 tháng 12 năm 1895. Giai đoạn 1889-1902, ông là Hạ nghị sĩ Đệ tam Cộng hòa Pháp, đại diện Nam Kỳ

Sau khi rời chính trường, ông gia nhập Hội Địa lý Pháp (Société de géographie). Ông được Pháp trao tặng Bắc Đẩu Bội tinh hạng 2.

Nguồn: Wikipedia

Ghi chú: Chúng ta chú ý trong bài dịch của tác giả M. Delteil ghi là Le Myre de Villers có 2 chữ L; trong khi các tài liệu khác kể cả Wikipedia thì lại ghi là Le Myre de Vilers có 1 chữ L.

Tên của ông về sau người Pháp đặt cho một ngôi trường ở Mỹ Tho, về sau là trường Nguyễn Đình Chiểu.