NAM KỲ THUỘC PHÁP: CUỘC SỐNG Ở SÀI GÒN

GHI CHÉP VỀ CUỘC HÀNH TRÌNH/ CỦA M. A. PETITON

(Tiếp Theo và Hết)

GHI CHÚ A: CHỢ SÀI GÒN

 

Những món đồ chánh trong sạp một người bán hàng An Nam

1. Bột bán: Loại hột làm từ gạo xuât xứ Tàu                               0,40/kg

2. Đậu trắng: Hột đậu trắng xuât xứ An Nam, độ lớn hột

Tương 2 số 0 của đạn chì săn bắn                                             0,30/kg

3. Tiêu: Hột tiêu đen                                                                    1,00/kg

4. Măng: Mầm tre chẻ thành từng lát phơi nắng, dài 0m15         0,25/kg

5. Đậu xanh: Hột đậu xanh An Nam, nhỏ như hột tiêu                0,30/kg

6. Nấm mèo: Nầm Tàu. Rất mỏng, phơi khô có màu đen          1,20/kg

7. Đậu đen: độ lớn hột tương 2 số 0 của đạn chì săn bắn          0,20/kg

8. Mè đen: Dùng để rắc lên bánh tráng hay cơm                        0,20/kg

9. Bột khoai:                                                                                0,60/kg

10. Chao: xuất xứ Tàu                                                            0,40/100g

11. Bột lọc: Dùng làm bánh                                                         0,60/kg

12. Đường cát trắng: Đường hoa mơ An Nam                           0,40/kg

13. Đường phèn: Đường An Nam                                               0,60/kg

14. Củ nghệ: loại cũ có màu vàng như cà ri                                1,00/kg

15. Giấy bồng: Giấy cúng phật cắt hình dạng chiếc áo theo

Từng bó đỏ hay vàng                                                                    

16. Giấy hút thuốc: Giấy quấn thuốc                                          1,25/tập

17. Giất thanh: Giấy cắt theo hình áo, nón, giầy                      0,15/4 bó

18. Giấy vàng bạc:                                                                2,00/bó lớn

Người ta tìm thấy trong cửa tiệm thứ hai

19.  Nhang con: Nhang cúng phật                                                0,25/bó

20. Nhang nhỏ:                                                                             0,15/bó

21. Viết: Viết lông An Nam, cán bằng tre, đấu bằng lông mèo    

22. Pháo:                                                                                      0,25/bó

23. Chỉ đỏ: bằng lụa An Nam                                                       0,80/bó

24. Chỉ xanh:                                                                                0,80/bó

25. Chỉ trắng:                                                                                0,80/bó

26. Sáp: Nguyên chất                                                               1,20/100g

27. Lược: Lược Tàu bằng tre                                                      0,10/cái

28. Bánh tráng:                                                                         0,10/chục

29. Cát lồi: Đến từ Huế dùng đề rửa đầu                                     0,10/kg

30. Cao mút (?): Một loại nhựa của Tàu làm thành từng

Khối lập phương dùng để cắt giác, người ta nghiền thành

 bột và nhúng vào nước                                                            0,03/khối

31. Đũa ăn cơm:                                                                 0,10/20 chiếc

32. Phèn trắng:                                                                            1,00/kg

33. Mì (Đúng ra là hủ tíu):                                                           0,80/kg

34. Dầu dừa:                                                                                0,80/lít

35. Tim đèn: Tim đèn chong làm từ loại cỏ                            0,80/12 bó

36. Đậu giá:                                                                                 0,03/kg

37. Củ tỏi:                                                                                   0,03/ bó

38. Cau thô:                                                                                 1,00/kg

39. Cau xác:                                                                                1,00/kg

40. Vôi Xiêm:                                                                           0,40/12 lọ

41. Ô mai (?): Lọ nhỏ của tàu chứa một loại mứt                   0,50/12 lọ

42. Đèn chai: Đuốc tẩm dầu chai                                        0,60/12 đuốc

43. Đường đen:

44. Vi (?) có thề là hạt hồi                                                           0,30/5g

45. Nam can muit (?): Xương khô (Tàu)                                     0,20/kg

46. Trầu:                                                                                     1,00/giỏ

47. Trái Hồng:                                                                       1,00/60 trái

48. Khoai duin (?); Loại khoai đỏ                                              1,00/4kg

49: Khoai: loại khoai trắng                                                          0,60/kg

50. Khoai lang:                                                                          1,00/5kg

51. Sả:                                                                                0,20/100 tép

52. Cải bẹ:                                                                             0,03/3 bắp

53. Cần ô:                                                                           0,10/100 tép

54: Lá bang (?): Lá khoai                                                   0,03/100 tép

55. Cam:                                                                                2,00/chục

56. Quít:                                                                                 0,75/chục

57. Rau dền:                                                                             0,10/ bó

58. Vỏ quít: Lọ nước vỏ quít dùng làm thuốc                             1,00/lít

59. Althan than (Hoành thánh (?):                                             1,00/kg

60. Khổ qua:                                                                          0,15/chục

61. Hot duong (hột bí rợ):                                                      0,20/20gr

62. Củ cải:                                                                             0,15/chục

63. Bí:                                                                                   0,40/4 trái

64. Hành:                                                                         0,60/100 tép

65. Dưa chuột:                                                                     0,30/chục

66. Comtam (?): Khô nai Tàu                                                  1,00/kg

67. Than củi:                                                                       2,00/24kg

68. Táo Tàu:                                                                      1,00/100gr

69. Truong (?): một loại vải Tàu khô                                       1,50/kg

70. Vải khô:                                                                             1,00/kg

71. Pháo:                                                                             0,30/chục

72. Cải muối:                                                                           0,50/lít

73. Nao (?): loại nho khô Tàu                                                  1,50/lít

74. Trà cọng:                                                                           1,40/kg

Tất cả những thực phẩm này được ghi ở mức giá rõ ràng là tối đa. Người An Nam như người Tàu, và nói chung giống như hầu hết các sắc dân phương Đông và giống như một số sắc dân phương Tây đều nghi ngờ quá mức. Họ không bao giờ trả lời một câu hỏi trực tiếp trừ khi họ bị ép buộc. Những giá này được thu thập tại chợ Sài Gòn trong tháng 12 năm 1869.

Vấn đề về Bắc Kỳ

Tôi muốn kết thúc bằng cách nói vài lời về một vấn đề quan trọng đối với thuộc địa Nam Kỳ của chúng ta, tôi lại muốn nói về vần đề của Bắc Kỳ.

Nếu bạn xem bản đồ phía đông Ấn-Trung, được vẽ bởi M Dutreuil de Rhins, bạn sẽ thấy rằng Nam Kỳ thuộc Pháp kết thúc ở phía nam bán đảo Ấn-Trung.

Vương quốc An Nam bao gồm ba phần:

Hạ Nam kỳ hay Nam Kỳ hiện là Nam Kỳ thuộc Pháp ở phía Nam.

An Nam đúng hơn Nam Kỳ thuộc An Nam được tạo thành từ một dải đất dài giáp biển Trung Hoa, kéo dài từ tỉnh Bà Rịa, phía đông của Nam Kỳ thuộc Pháp, bởi vĩ tuyến 10^me 1/ 2 với Vịnh Bắc Kỳ bằng cách song song khoảng vĩ tuyến 20^me. Đất nước Annam rừng và núi thuộc về Hoàng đế An Nam trị vì tại thủ đô Huế.

Cuối cùng là Bắc Kỳ nằm dưới sự cai trị của Hoàng đế An Nam, và kéo dài đến Vân Nam và Quảng Tây là các tỉnh biên giới của Trung Hoa ở phía bên này,

Bắc kỳ được vô số các dòng sông vượt qua và tưới mát, đặc biệt là sông Hồng tráng lệ xuất phát từ tỉnh Vân Nam Trung Hoa đã bồi đắp Bắc Kỳ và được sử dụng làm giao thông thủy lộ, ít nhứt là cho các tàu có sức giản nước thấp như đã chỉ ra một cách hoan hỉ bởi ông Dupuis, nhà thám hiểm Bắc Kỳ vĩ đại.

Bắc Kỳ là một trong những xứ sở màu mỡ và đông dân nhất. Có một sản lượng đáng kể gạo, thuốc lá, cà phê, mía, cây chàm, vv

  Xứ sở này thực chất là xứ sở nông nghiệp.

Các ngọn núi Bắc Kỳ chứa đựng sự giàu có đáng kể của các loại mỏ. Xứ sở này tương đối trong lành hơn ở Nam Kỳ. Dân số Bắc Kỳ hiền lành và rất thân thiện với chúng tôi. Đất nước này không may bị áp lực bởi các quan lại An Nam của Tòa hình Huế mà sự chuyên chế vượt quá tất cả những gì người ta có thể tưởng tượng. - Chúng ta chiếm xứ sở này từ mười năm trước.

Khi tôi nghĩ rằng 188 binh sĩ thủy quân và thủy thủ được chỉ huy bởi trung úy Francis Garnier được chính phủ Pháp phái đến để hỗ trợ ông Dupuis, đã chiếm lấy xứ sở mười lăm triệu dân này, và buộc phải đánh mất đi cuộc chinh phục này sau cái chết của Garnier bất hạnh bị giết bởi một số phiến quân Tàu, tôi cảm thấy đau đớn vì các vấn đề của chúng ta được tiến hành ở nước ngoài.

Hoàng đế An Nam đã mở Bắc Kỳ cho chúng ta bằng các hiệp ước, nhưng các hiệp ước này không được thực thi. Có thể được tính là việc không có lòng tin tốt của phần quan lại An Nam.

Sự quan tâm của việc chiếm đóng hay chế độ bảo hộ có hiệu lực ở Bắc Kỳ rất phức tạp:

Thứ nhứt: Bắc Kỳ là một xứ sở giàu có, sản xuất rất nhiều gạo và có thể dễ dàng tăng gấp đôi sản lượng, từ đó đưa đến kết quả một thương mại xuất cảng đáng kể. Hiện tại, và vì lý do chính đáng, người trồng Bắc Kỳ chỉ sản xuất những thứ tối thiểu cần thiết, bởi vì, nếu họ sản xuất nhiều hơn, anh ta đã bị giới quan lại tước đi. - Để đưa ra một ý tưởng về sự bóc lột của giới quan chức được thực hiện ở xứ sở này, tôi sẽ trích dẫn một trong số hàng ngàn ví dụ. Mọi người đều biết những chiếc rương và đồ nội thất Bắc Kỳ được khảm xà cừ. Chúng được làm ở Nam Kỳ, nhưng người Bắc Kỳ khéo léo hơn nhiều so với Nam Kỳ. Khi ngưới thợ làm những đồ khảm này trong bí mật và rất thuần thục, anh ta nhanh chóng bị tố cáo với các quan lạ. Họ gắn cho anh ta là: "Thợ của Hoàng đế", nghĩa là, người bắt anh ta làm việc cho Hoàng đế, bằng cách trả tiền công ít ỏi, bạn hiểu rằng điều này khó để khuyến khích người thợ trở nên lành nghề.

Tôi đã nói ở cách thức trên cũng đang diễn ra đối với nông dân, vv

Thứ hai: Sự giàu có về khoáng sản của Bắc Kỳ là đáng kể, theo các nhà truyền giáo mà tôi đã biết và là những người đáng tin cậy, như Mgr Gauthier, Khâm mạng ở Bắc Kỳ, nơi ông đã đảm trách chức vụ của mình trong 28 năm; ông ấy hiện đang chết; Mgr Croc, Khâm mạng, hiện vẫn ở Bắc Kỳ.

Khi hai nhân vật được kính trọng này là những người duy nhất hiện diện, họ đủ sức, đặc biệt đầu tiên, là thiết lập một sự bảo vệ cảm xúc trên Bắc Kỳ.

Trong số ba quốc gia: Nam Kỳ thuộcPháp, Annam và Bắc Kỳ, hai là các xứ sờ sản xuất lúa gạo: Nam Kỳ thuộc Pháp và Bắc Kỳ, đang nuôi sống xứ sở thứ ba, là Nam Kỳ An Nam hoặc An Nam nói riêng. Khi chúng ta có hai kho chứa rất dồi dào tại Nam Kỳ An Nam, tại Bắc Kỳ và Nam Kỳ thuộc Pháp, Hoàng đế An Nam sẽ phải tính toán với chúng ta và có một hành vi rõ ràng và thẳng thắn. Do đó, chúng tôi sẽ đảm bảo an ninh cho thuộc địa của Nam Kỳ và cho Bắc Kỳ, sau đó chúng tôi sẽ là chủ nhân (chúng tôi cũng có thể nói như vậy) về Nam Kỳ thuộc Pháp, của Nam Kỳ An Nam bởi sự bảo hộ hay nói cách khác, và cuối cùng là Bắc Kỳ.

Chúng tôi hiện đang thực hiện một sự bảo hộ hiệu quả đối với Cam Bốt, trong đó Vua Norodom có quan hệ tuyệt vời với chúng tôi. Vua Noredom không có người thừa kế trực tiếp, Cam Bốt có thể sẽ bị sát nhập vào Nam Kỳ sau cái chết của Norodom, hoặc nếu không, trong mọi trường hợp, nó sẽ hoàn toàn nằm trong tay chúng ta. - Đối với vương quốc Lào từ vĩ tuyến 13 đến 22, chúng ta sẽ dần dần mở rộng ảnh hưởng của mình đối với những khu vực rộng lớn này có dân cư chỉ yêu cầu một sự bảo hộ trung thực và hiền lành như của Pháp. Chúng ta sẽ phải đi đến một thỏa thuận với chính phủ Xiêm cho những người thuộc bộ lạc Lào nằm dưới danh nghĩa phụ thuộc của họ, - Do đó, chúng ta sẽ có cả một đất nước mênh mông giữa vĩ độ 99⁰ và kinh độ 107⁰, và giữa vĩ tuyến 9⁰ và khoảng 22⁰.

Chúng ta sẽ có ở Nam Kỳ và đặc biệt là ở Bắc Kỳ là sự giao thương xuất cảng đáng kể.

Chúng tôi cũng sẽ có giao thương xuất cảng từ Pháp: vải, một số loại rượu vang, đặc biệt là rượu sâm banh, v.v., máy móc cho các loại ngành kỹ nghệ được hình thành ra ở Bắc Kỳ, v.v.,

Cuối cùng, có một nuôi dưỡng giao thương có tầm quan trọng đặc biệt, Đó là dòng sông Hồng, một tuyến liên lạc tuyệt vời kết nối trung tâm của Trung Hoa với vịnh Bắc Kỳ. Đây là khám phá vĩ đại của M. Dupuis, một khám phá mà chúng ta có thể nói về ông ta rằng đó là một người Pháp xứng đáng với đất nước của ông ta, M. Dupuis đã nhấn mạnh, như chúng tôi đã nói ở trên, khả năng điều hướng của sông Hồng, ít nhất là đối với tàu có sức giản nước thấp. - Điểm này rất cần thiết; bởi vì ở đây, tôi không ngại nói điều này, bởi hàng triệu các sản phẩm có thể đi qua sông Hồng, Thương mại của Trung Hoa, của các tỉnh giàu nhất của đất nước tráng lệ này, được thông qua con sông lớn chảy qua Trung Hoa và sẽ đưa sản phẩm của các tỉnh này đến cảng Thượng Hải, sau khi đã đi qua hàng trăm đạm trên dòng sông nói trên. Sông Hồng đi vào trung tâm của Trung Quốc, và đó là một phần lớn thương mại của Thượng Hải sẽ được chuyển ngược hướng từ tuyến này và được thực hiện trên sông Hồng, với một tuyến đường ba hoặc bốn lần Ít quan trọng hơn, Đây là nguồn tài sản khổng lồ của Bắc Kỳ.

Chúng tôi có một cơ hội duy nhất để có một đất nước xinh đẹp, đông dân và đặc biệt giàu có. Chúng ta có được sự thôn tính hay sự bảo hộ của Bắc Kỳ đảm bảo cho việc tạo ra vương quốc vĩ đại của hơn bốn mươi triệu cư dân mà tôi vừa nói.

Chúng tôi chắc chắn rằng tất cả những sự hy sinh bằng tiền và bắng người mà chúng ta phải trả giá ở thuộc địa Nam Kỳ sẽ không bao giớ lãng quên: rằng Doudart de Lagrée, Garnior, De Carné, v.v. Những đô đốc La Grandiere, Ohiër, Dupré, v.v., Hàng trăm các sĩ quan và quan chức khác nhau, hàng ngàn các binh sĩ và thủy thủ! Bởi vì thuộc địa Nam Kỳ của chúng ta đã trả giá đắt cho đất mẹ chúng tôi!

Cuối cùng, có rất nhiều yếu tố ở nước ta được sử dụng để thực dân hóa, rất nhiều yếu tố, từ chuyển hướng cuộc sống tự nhiên và được hấp thụ ở quê mẹ, trái lại, là những mầm móng của sự tiêu tang và sự chết. Chúng ta có thể dùng chúng ở đâu tốt hơn ở Viễn Đông?

Tôi có thể nói gì thêm nữa? Và những lý lẽ phản đối người ta có thể trình bày?

Hiểu biết về phương đông như là một niền vui của sự am hiểu, chỉ cần hành động kịp thời và vững chắc và tiêu diệt các băng đảng nổi loạn mà chính phủ Trung Hoa và chính phủ An Nam phát động chống lại chúng tôi nếu các chính phủ này thấy chúng ta chần chừ và do dự. Nhưng vì tình yêu của đất nước chúng ta, hãy hành động càng sớm càng tốt, đừng để tuột mát cơ hội dù một lần, sẽ là mãi mãi không còn, cơ hội này để tạo ra ở Viễn Đông một thuộc địa rộng lớn của Đông Ấn mới.

Paris, tháng 4 năm 1883,

                                                                            A. PETlTON