ĐƯỜNG COLONIALE No 1 ANNEXE
ĐƯỜNG NATIONALE PROLONGÉE (ROUTE D'HOC MON)
ĐƯỜNG LOUIS BERLAND
ĐẠI LỘ VÕ DI NGUY PHÚ NHUẬN
ĐƯỜNG PHAN ĐÌNH PHÙNG – NGUYỄN KIỆM
Trong bản đồ 1882 là đường Hốc Môn hay Nationale nối dài
Con đường này
lúc mới hình thành được đặt tên là Route Coloniale No 1 annexe để nối trung tâm tỉnh Gia
Định với Sài Gòn – Chợ Lớn. Ngày 4 tháng 4 năm 1902 theo quyết định của chánh
quyền thuộc địa đã đổi tên là Nationalw prolongée, hay còn gọi là Route d' Hốc Môn tức là nối dài của đường
Paul Blanchy sau này. Khoảng thập niên 1930 lại đổi tên là Louis Berland. Cái tên này
có thể là tên của vị phó chủ tình Gia Định. Năm 1955 chánh quyền quốc gia Việt
Nam đổi lại là Võ Di Nguy và cuối cùng là ngày 4 tháng 4 năm 1985 là Phan Đình
Phùng và Nguyễn Kiệm.
Đối với tôi con
đường này cũng có ít nhiều kỷ niệm vì ngày xưa khi còn đi hướng đạo, tụi tôi
thường chọn con đường này để đi Lái Thiêu cho gần. Còn lại trong ký ức là một
con đường với hai bên là các tiệm san sát với nhau, cộng với ngôi chợ nổi tiếng
Phú Nhuận. Và, phía đối diện là một cái hẽm dài có ngôi chùa mà tôi gữi gắm tro
cốt của má tôi nơi đó và ở đằng xa tận ngả tư Phú Nhuận có bệnh viện Cơ Đốc.
Đường xưa Võ Di Nguy
Con phố đã nằm
trong thân thể/ Mỗi đường xưa là một mạch máu đào/ Phố đèn xưa là cả một đêm
sao… (Nguyễn Hồi Thủ)
Vài lần đi ngang cầu Kiệu, tôi tự hỏi nhà bảo sanh Hồng
Phúc, nơi tôi sinh ra từng ở đâu gần chiếc cầu này? Hỏi má tôi, bà cũng không
nhớ vì sinh tới tám đứa con, không nhớ hết những nhà bảo sanh ngày xưa.
Nhân chuyện đó, ba tôi bảo hồi xưa cầu Kiệu được ông già
bà cả gọi là cầu Chợ Mới vì nằm gần chợ Xã Tài (nay là chợ Phú Nhuận) lúc mới
xây. Ban đầu, cầu được dựng bằng cây vắp có gỗ cứng, khô rồi thì búa đẽo không
được và lót bằng ván cây trai cũng rất bền. Ván xây cầu do người Pháp dỡ ra từ
một cây cầu cũ trên Kinh Tàu Hũ miệt Chợ Lớn.
Đến đầu thế kỷ XX, cầu đã được thay bằng sườn sắt, lót ván
và có tên là cầu Paul Blanchy theo tên đường thời đó. Do khó gọi tên, người dân
vẫn dùng tên cầu Kiệu cho đến nay, vì gần đó có một xóm trồng kiệu, khoảng vị
trí chợ Tân Định ngày nay.
Khi tôi còn nhỏ, tên Chợ Mới hay chợ Xã Tài không ai gọi
nữa. Cái chợ cũ kỹ đã 200 năm tuổi này chỉ còn chút vết tích ngày xưa khi đứng
từ ngoài nhìn vô phía đầu chợ bên phải, còn thấy một góc mái ngói cũ của những
dãy nhà mái thấp, vòm tròn, cửa bán nguyệt là lối kiến trúc khi người Pháp chưa
sang.
Con đường được nhớ nhất của đời người chính là đường đến
trường tiểu học. Đường Võ Di Nguy, nay là đường Phan Đình Phùng, là một phần
đường đến trường của tôi. Cầu Kiệu là nơi nó bắt đầu.
Một đoạn đường Võ Di Nguy ngày xưa. Ảnh tư liệu
Cách nay hơn chục năm, tôi quen một bác trên bảy mươi
tuổi, vốn là giáo viên tiểu học. Nhà bác ở gần nhà thuốc Ông Tiên, nhà bào chế
và bán thuốc lớn nhất Đông Dương thời Pháp thuộc (nay không còn vết tích) trên
đoạn đường Võ Di Nguy, đối diện xéo chợ Phú Nhuận.
Bác kể khi còn nhỏ, có nghe chuyện ông chủ hãng thuốc hút
Cie des Tabacs ở Sài Gòn đến mua một miếng đất trống có mồ mả gần đoạn đường đó
để cất nhà. Khi cho khai quật những mồ mả trên đất của mình, ông báo Sếp bót
cảnh sát Gia Định đến chứng kiến theo thủ tục. Quật xong cái mả đá, người ta
thấy trong huyệt có hai quan tài còn đựng chút ít xương cốt. Cái thứ nhất, căn
cứ vào những gì còn lại dường như đựng xương của một vị quan đại thần; cái kia
của một người đàn bà, có lẽ là vợ của ông quan to ấy. Trong quan tài của bà có
hai cái tràng ngọc để đội trên đầu, gắn nhiều hột ngọc quý và cẩn vàng rất đẹp.
Ngoài ra còn có nhiều đôi bông tai bằng vàng, nhiều thoi vàng dài. Vì những món đào được toàn là bảo vật, nên chủ nhà và ông cò đem gửi hết cho phòng lục sự tòa án, đợi đưa về bảo tàng. Bác kể thời trước năm 1945, giữa đường còn dấu vết của đường xe lửa điện (tramway) chạy từ phía bên kia cầu Kiệu đến ngã tư Phú Nhuận. Đó là khoảng năm 1935 - 1936, xe điện này chỉ có một toa duy nhất, dừng ở chợ Phú Nhuận. Nhưng chỉ sau hai năm, đường xe điện bị dẹp nhường chỗ cho xe buýt và đường ray bị gỡ bỏ sau năm 1945.
Chị Kim Dung, một cư dân lâu đời ở Phú Nhuận khi nghe nhắc
về con đường này, kể là hẻm Đội Có (nay là đường Cô Giang) đâm ra đường Võ Di
Nguy, ở khoảng giữa đường có cái cầu tên là cầu Cụt. Nghe người lớn kể lại là
thời năm 1945, trên con rạch chảy ngang qua đó thỉnh thoảng thấy có nhiều xác
chết bỏ trôi, người Tây và ta đều có. Về sau con rạch này gần như bị bồi lấp vì
rác thải và nhà cửa mọc lên chen chúc. Đoạn gần cái chợ nhỏ cạnh đường Võ Di
Nguy có một ông người Bắc bán phở trên xe đẩy, luôn miệng rao phở mà nghe
như “Phướt! Phướt!”. Hằng đêm, ông đến bán trong xóm nhà chị, đám con nít trong
xóm thèm phở mà mấy khi có dịp thưởng thức vì hầu như nhà nào cũng nghèo.
Xóm Phán Hùng trong con hẻm này bên trong có đền thờ Võ Di
Nguy, nhà thờ Bắc Hải và chùa Hải Đức. Đầu xóm có nhà ca sĩ Thanh Tuyền, cách
nhà quái kiệt Thanh Hoài vài căn. Nhiều học trò cách nay gần nửa thế kỷ khi ôm
cặp đến trường tiểu học Võ Tánh thường đi tắt qua hẻm nhỏ bên hông rạp hát Văn
Cầm, có lúc buồn tình nghía mắt nhìn qua lỗ mọt của cửa sắt khi rạp chiếu phim
kiếm hiệp đánh đấm ì xèo với các tài tử Trần Tinh, Lý Tiểu Long và Trần Quan
Thái, Địch Long. Một con hẻm đáng nhớ nữa là hẻm Hàng Gòn số 270. Đây là hẻm
lớn, đối diện với đường Nguyễn Trọng Tuyển bây giờ. Gần đầu hẻm hồi trước năm
1975 có cái xưởng đúc nhôm Hiệp Lợi, vừa nấu nhôm vừa đúc rồi đánh bóng thành
phẩm nên bụi bay đầy xóm, láng giềng rất than phiền. Dọc theo con hẻm có rất
nhiều cây gòn.
Tôi đi thường xuyên trên con đường này khi bắt đầu học
trường tiểu học Võ Tánh (nay là trường tiểu học Trung Nhất) năm 1968. Cạnh
trường lúc đó không còn cái bót Tầm Vông mà ba má tôi nhắc đến, cũng không còn
lò mổ heo thời anh tôi đi học ở đây trong thập niên 1950 đặt gần trường, khiến
các thầy cô than phiền là lò sát sinh đặt ngay khu trường học. Đường vô trường
với những người ngồi bán quà vặt hai bên như làm dàn chào đám học trò, họ bày
ra bao nhiêu món hấp dẫn: khoai lang chiên, me ngào đặt trên miếng bánh tráng
chiên, cà rem cây nhân đậu xanh, trái cóc ngâm nước đường chẻ ra hình cái bông
v.v.. Trong tuần, thế nào tôi cũng ăn một lần món bánh tráng kẹo của một bà cụ
tóc bạc trắng, bận áo bà ba màu nâu vá vai và tay luôn run bần bật khi dùng
muỗng quết kẹo lên bánh.
Đi học về, tôi vòng sang phải cổng trường, men theo con hẻm hẹp bề ngang chưa tới một mét để ra đường Nguyễn Minh Chiếu (nay là Nguyễn Trọng Tuyển) gần hơn. Đến cuối tuần mới về theo đường lớn, ghé sạp báo mua hai tờ tuần báo Thiếu Nhi do cô Bích Trà dạy lớp nhứt (lớp năm bây giờ) phát tiền, đọc ngốn ngấu tờ báo trong ngày Chủ nhật để sáng thứ Hai đặt vào tủ sách chung của lớp. Tôi lê la trên đường Võ Di Nguy trong mấy năm tiểu học, quen thuộc vài cái tên cửa tiệm như tiệm ảnh Trần Cửu, tiệm giày Mạnh Cung. Đường xá lúc ấy không mấy khi đông nên vẻ nhộn nhịp của con đường thật cuốn hút, người mua bán nhộn nhịp, sạp báo treo kín các tờ báo mới, tiệm tạp hóa bán những chồng tập hiệu Con nai, Xích lô máy luôn thơm tho, nước mía đầu ngã ba góc đường Nguyễn Minh Chiếu ngọt lịm…
Gần Tết, đường Võ Di Nguy là con đường vui nhất ở Phú
Nhuận. Anh tôi thế nào cũng chở lên nhà may Tiến Phát số 220 để mua vải quần
tây về may cho mấy anh em. Tiệm khá rộng, bán vải và quần áo may sẵn, trên bàn
luôn để sẵn tờ báo đăng quảng cáo khá phô trương về nhà may này: “Một bước tiến
rất xa trong ngành quần áo may sẵn tại Việt Nam. Trang bị những máy móc điện tử
tối tân nhất Đông Nam Á”. Có lúc anh định ghé nhà may Bảo Toàn ở số 303, nhưng
lại ngần ngừ, ngại mất nhiều tiền vì nhà này có tới bốn, năm tầng lầu.
Khoảng giữa tháng Chạp, người ta đã dựng sạp bán lạp
xưởng, mứt các loại, bánh phồng tôm dọc hai bên đường, chạy dài lên tới chợ.
Buổi tối gần Tết mát lạnh, người đi như trẩy hội giữa đèn mắc giăng giăng sáng
trưng phố xá, nhất là từ hai mươi tháng Chạp trở đi. Thời trước năm 1975 ít khi
kẹt xe nên không mấy ai khó chịu khi xe cộ và người chen chúc trên đường vì đó
là dấu hiệu cái Tết đang đến gần.
Dì út tôi, từng là học trò và sau trở thành giáo viên
trường Võ Tánh, kể là đường Võ Di Nguy thời Pháp thuộc có nhiều lò bánh mì, như
lò bánh mì Vinh Thái, hoặc lò bánh mì René Robert. Khoảng gần năm 1960, dọc
theo dãy phố cùng phía với Nhà làng Phú Nhuận (nay là bưu điện quận) có bán
bánh mì nhét thịt chà bông gà xịt nước tương kèm đồ chua, vừa rẻ vừa ngon đối
với học trò. Thời đó chưa có xe đẩy bánh mì mà hầu hết bán trong tiệm. Dì bảo,
hơn hai mươi năm học và dạy ở đó, nhớ nhất lại là vị bánh mì thịt chà bông gà
ăn trong buổi sáng sớm đến trường.
Còn tôi, hương vị đọng lại vẫn là những món quà vặt trước cổng
trường, được bán từ những người đàn ông hay phụ nữ nghèo, ai cũng gầy gò, luôn
nói chuyện nhỏ nhẹ với đám học trò vì biết con nít tiểu học nhút nhát, ai khó
tính quát nạt chúng sẽ sợ và sang mua ở rất nhiều hàng quà khác cạnh tranh
trước cổng trường.
Phạm Công Luận
Xem thêm:
Hình ảnh đẹp của Phú Nhuận thập niên 1960 – Một vòng xung quanh ngã tư Phú Nhuận xưa
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét