LÊ QUÝ ĐÔN KHUNG TRỜI KỶ NIỆM

Thứ Bảy, 17 tháng 10, 2020

Đình làng Nam Chơn – Đa Kao

Khu Đa Kao là khu đất xưa ở Saigon. Trên đường Trần Quang Khải Quận 1 ở số 29 gần góc đường Đinh Tiên Hoàng là một đình xưa có tên là đình Nam Chơn. Đình này do lưu dân người Quảng Nam lập khoảng năm 1860 tức lúc người Pháp bắt đầu đến chiếm Saigon. Lịch sử đền này ra sao, ít ai biết. Theo bài viết trên báo Écho Annamite trích dẫn sau đây thì vùng làng Nam Chơn là nơi định cư của người Ba Xã từ bán đảo Sơn Trà.

Báo Écho Annamite (20/1/1923) có bài về trận đánh đồn Chi Hoa (Ky Hoa) qua sự kể lại của người Việt do ông Lê Văn Phát viết “La prise de Chi-Hoa telle qu’elle est racontée par des Annamites” có nói về đội binh Hướng Thiện, Hướng Dõng (lính do các làng đóng góp cho triều đình) và lính Đồn Điền thuộc quân của triều đình Huế đánh các đồn của Pháp đóng ở các chùa và lính Ba Xã theo quân Pháp.

Theo bài thì người Ba Xã là tên gọi những người Việt ở ba xã trên bán đảo Sơn-Chà (Sơn Trà) hay Tiên-Chà ở cửa sông Đà Nẵng, được quân đội viễn chinh Pháp mang theo về Nam Kỳ sau khi rút khỏi Đà Nẵng để tránh họ bị quân quan người Việt trả thù. Trong lúc quân viễn chinh Pháp ở Sơn-Chà, họ đã trưng dụng người dân ở đó vào những công việc quan trọng như cu li, chuyên chở và tiếp tế lương thực.

Lúc đó triều đình Huế cấm mọi người không được buôn bán liên hệ đến quân viễn chinh để họ chết đói, nếu bị bắt có liên hệ sẽ bị hình phạt nặng nề, như sử trãm chém đầu. Nhưng người Ba Xã đã dùng mẹo kế là dùng lễ lạc, đám cưới hay đám tang để mang các dồ ăn trong áo lễ phục các trái cây, rau quả, hay đồ lễ cưới hay trong hòm. Vì thế tự nhiên có nhiều ngày lễ tang giống như có bệnh dịch chết nhiều người.

Khi những người Ba Xã đến Saigon, họ tập trung sống ở hai vùng. Ở Đa Kao trong vùng gọi là làng Nam-Chơn và ở Rạch Ông giữa hai làng Chánh Hưng và Khánh Hội, ngoại vi của Saigon-Chợ Lớn, phía bên kia của rạch Tàu Hủ. Chính những người Ba Xã mà nhóm binh Hướng Thiện, gồm những phạm nhân được tuyển dụng đi đánh giặc, thích đi đánh để được tha hoàn lương vào xã hội trở lại. Một đầu Ba Xã là được ân xá hoàn toàn. Lính Hướng thiện mặc đồng phục xanh trời để phân biệt với lính triều đình mặc đồng phục màu đỏ.

Như vậy đình Nam Chơn hiện nay ở Đa Kao trên đường Trần Quang Khải (số 29) và đình Sơn Trà trên đường Nguyễn Phi Khanh là do những người Ba Xã ở Quảng Nam thành lập. Đình Nam Chơn là ngôi đình cổ có từ năm 1860 khi người Ba Xã vào Saigon.

Ở những đình này, trong các năm đầu thế kỷ 20 cho đến thập niên 1970s là nơi có trình diễn các tuồng hát bội. Ngoài ra ở Đa Kao còn có đình Phú Hòa đường Bà Lê Trân và đình Hòa Mỹ ở chợ Đa Kao cũng do người Quảng Nam Ba Xã xây dựng. Các đình người Quảng Nam như đề cập trên thờ Thần Đại Càn Quốc Gia Nam Hải Tứ Vị Thánh Nương hay gọi là Bà Đại Càn.