Câu chuyện Sài Gòn: Vườn Espagne

Posted on 17/04/2015

Vườn Espagne khi xưa giờ là công viên Lý Tự Trọng

Năm 1927, sau khi bị bỏ hoang trong hơn 60 năm bởi chủ sở hữu người Tây Ban Nha, "Jardin d'Espagne" (Công viên Lý Tự Trọng ngày nay) dường như đã một thời trở thành cơ ngơi mới của Tổng Lãnh sự quán Anh tại Sài Gòn ... nhưng nó đã không đến được.

Sự tham gia của lực lượng hải quân Tây Ban Nha trong năm 1859 cùng Pháp xâm chiếm Nam Kỳ là một dẫn chứng tốt. Sự kiện đó đã khơi mào các cuộc thám hiểm được thực hiện vào ngày 20 tháng 7 năm 1857 của Giám mục Tây Ban Nha ở Bắc Việt, Đức Cha José Diaz Sanjurjo, và để đáp lại lời kêu gọi, một hạm đội xâm lược kết hợp một đội ngũ đông đảo của quân đội Tây Ban Nha rút ra chủ yếu từ Philippines.

“Jardin d’Espagne”  trong bản đồ Sài Gòn 1923

Kết quả của sự chinh phục là  một số đường phố ở Sài Gòn đã có tên vinh danh Tây Ban Nha, trong đó là đường Isabella, Isabella II và Palanca.

Các nhà chức trách Pháp cũng cấp chính phủ Tây Ban Nha một lô đất mà trên đó để xây dựng một lãnh sự quán. Theo biên bản của Hội đồng thuộc địa ngày 08 Tháng Mười Một năm 1928, các Công ước ngày 15 Tháng Năm năm 1864 có chữ ký của quyền lãnh sự người Tây Ban Nha Manuel M Caballero, và ngày 31 tháng 1 năm 1866 có chữ ký của người kế nhiệm ông Federico Tanque, nhượng lại cho chính phủ Tây Ban Nha 3,000m² đất ở phía bắc tiếp giáp giữa các đường Lagrandière và Mac-Mahon [bây giờ Lý tự Trọng và Nam Kỳ Khởi Nghĩa]. Việc chuyển nhượng đất này, nay là một phần của công viên Lý tự Trọng được thực hiện miễn chi phí, nhưng dưới các điều khoản là được giao đất chỉ đặt lãnh sự quán Tây Ban Nha và không được sử dụng cho bất kỳ mục đích nào khác.

Trong một thời gian ngắn, một "ngôi nhà Annam xưa" trên mảnh đất đã được sử dụng bởi một nhóm các sĩ quan hải quân Tây Ban Nha. Tuy nhiên, khi phái đoàn Tây Ban Nha cuối cùng rời Sài Gòn, vì họ đã "thất bại trong việc sử dụng có hiệu quả mảnh đất này và từ bỏ dự án xây dựng một tòa lãnh sự ở Sài Gòn." Sau đó, công tác ngoại giao Tây Ban Nha ở Nam Kỳ đã được xử lý thông qua các lãnh sự quán của Bồ Đào Nha.

"Jardin d'Espagne"  được nhìn thấy bên phải của tấm bưu thiếp đầu thế kỷ 20 này 

Trong nửa sau của thế kỷ, các đường phố xung quanh đã được chuyển đổi thành cái gọi là "Tam giác quyền lực" (gồm Tòa án, nhà tù Trung tâm và Dinh Thống soái), mảnh nhỏ của người Tây Ban Nha được đặt tên là "Jardin d'Espagne."  Trong thời gian này, nó đã được chăm sóc cẩn thận bởi các nhân viên của vườn bách thảo và bách thú, người đã trồng những bãi cỏ và thãm hoa và bảo dưỡng cây đa cổ xưa của nó.

Năm 1919, Tổng lãnh sự quán Vương quốc Anh đã phát triển vượt ra ngoài cơ sở của nó ở số 4 đường  Georges Guynemer-[Hồ Tùng Mậu], và việc tìm kiếm bắt đầu cho một mảnh đất phù hợp để xây dựng một sứ giao ngoại giao lớn hơn. Jardin d'Espagne dường như phù hợp với những dự tính hoàn hảo, và cuối năm đó Tổng Lãnh sự Anh đã viết cho Giám đốc Hành chính thành phố yêu cầu với chính quyền Pháp " được bố trí với sự đồng ý từ chính phủ Tây Ban Nha cho sự cắt nhượng đất này để cho chính phủ Anh, trong đó đề xuất để xây dựng một lãnh sự quán ở đó. "

Các cuộc đàm phán ba bên giữa Pháp, Tây Ban Nha và Anh tiếp tục trong tám năm, và cuối cùng vào ngày 10 Tháng Mười Một 1927, "Đại diện lãnh sự của Bồ Đào Nha, M Brodeur, thay mặt chính phủ Tây Ban Nha, nhượng lại cho Tổng Lãnh sự quán của Vương quốc Anh đại diện bởi ông F Grosvenor Gorton, các quyền sử dụng trên mảnh đất bỏ hoang.”

"Jardin d'Espagne"  được nhìn thấy bên trái của tấm bưu thiếp đầu thế kỷ 20 này 

Về phần mình, chính phủ Nam Kỳ nhất trí rằng Anh sẽ thay thế cho Tây Ban Nha trong quyền sử dụng đất, được một lần nữa được độc quyền xây dựng một lãnh sự quán.

Nếu được tiến hành đúng như kế hoạch thì Lãnh sự quán Anh tại Thành phố Hồ Chí Minh bây giờ có thể ở một vị trí rất khác. Sài Gòn sẽ mất một khoảng không gian xanh có giá trị để tái phát triển. Nhưng đó không phải là kết thúc của câu chuyện.

Một cuộc khảo sát dài hạn sau khi được ủy quyền của jardin d'Espagne vào tháng Mười Hai năm 1927, phía người Anh cho rằng “ có những vấn đề gặp phải và đã truyền đạt với chính quyền Nam kỳ.” Ngày 21 tháng 1, 1928, thống đốc Nam Kỳ đốc Paul Blanchard de la Brosse viết cho Grosvenor Gorton: “ qua cơ hội chuyển nhượng này, ông chỉ ra cho chúng tôi sự bất cập của khu đất với sự lưu ý đến chức năng của nó, trong việc xây dựng tòa lãnh sự và thông báo với chúng tôi rằng ông sẽ xem xét tán thành các nguyên tắc trao đổi phần đất khác với chính quyền địa phương thông qua việc quản lý bất động sản.

Một báo cáo tiếp theo của Hội đồng thuộc địa bởi Blanchard de la Brosse làm sáng tỏ thêm về các vấn đề gặp phải, và cũng cho thấy rất nhiều sự thay thế cho phần đất đã được xác định:

Một bản đồ với 3,548m² của lô số 7 trên đại lộ Norodom, mà Tổng Lãnh sự quán Anh đã được cấp để đổi lấy "Jardin d'Espagne"

"Tổng Lãnh sự của Vương quốc Anh đã lưu ý rằng vùng đất này là quá nhỏ để xây dựng, và thứ hai là Jardin d'Espagne dường như không thuận lợi cho đặt một lãnh sự quán. Về phần mình, chính quyền địa phương tin rằng có sự quan tâm trong việc duy trì chức năng hiện tại của vườn như một quảng trường thuận tiện cho người đi bộ và các trò chơi cho trẻ em trong khu vực gần trung tâm thành phố, nơi nó tọa lạc. Vì vậy, nguyên tắc trao đổi của vùng đất này với lô số 7 trong bản đồ phân khu của đại lộ Norodom được xem xét. Phần đất này nằm giữa đại lộ Norodom [Thống Nhất/Lê Duẩn] và đường de Massiges [Mạc Đĩnh Chi] và Lucien Mossard [Nguyễn Du], có diện tích 3,548m² và giá trị thị trường của nó là tương đương với diện tích đất của Jardin d'Espagne. "

Một lời đề nghị chính thức được đưa ra, và vào ngày 25 tháng tư năm 1928, tổng lãnh sự Anh F Grosvenor Gorton đã viết thư cho Thống đốc chấp nhận phần đất thay thế trên đại lộ Norodom. Điều này chắc chắn làm hài lòng người Pháp - một báo cáo ngày 26 Tháng 11 1928 nói về Jardin d'Espagne cho rằng "tình hình của mảnh đất ngay trước mặt của dinh Thống đốc Nam Kỳ, mà từ đó nó chỉ được tách ra bởi đường Lagrandière, không thích hợp cho việc lắp đặt lãnh sự quán. “

Toàn cảnh của đại lộ Norodom

Ngày 06 tháng 10 năm 1928 trong Les Annales coloniales có một bài tựa đề "lãnh sự quán Anh tương lai ở Sài Gòn," nói rằng sự trao đổi Jardin d'Espagne với phần đất mới trên đại lộ Norodom, và giải thích rằng "các kế hoạch, được định sẳn ở London, sẽ được thực hiện tại Sài Gòn dưới sự giám sát của một hoặc nhiều các kiến trúc sư, những người đến từ Anh bằng nhiều cách. Thiết kế sẽ là một bản tái tạo của những tòa nhà đã được xây dựng để phục vụ cùng một mục đích ở Bangkok và một số thành phố lớn ở Trung Quốc; hay đúng hơn, nó sẽ là một 'thích hợp với Nam kỳ' của các dạng chọn lọc thích ứng. "

Phần đất thay thế đã chính thức được nhượng do cơ quan bất động sản địa phương vào ngày 21 tháng 12 1928, nhưng Tổng Lãnh sự quán Anh tại mới số 21 đại lộ Norodom [hiện nay 25 Lê Duẩn] mất nhiều năm để xây dựng và không được khánh thành cho đến năm 1934. Đáng buồn thay, không có hình ảnh được chụp về tòa nhà này, mà trong những năm 1950 đã trở thành Đại sứ quán Anh tại Nhà nước Việt Nam và sau đó một thời gian ngắn cho Cộng hòa Việt Nam. Nó bị phá dỡ và xây dựng lại với hình thức của nó trong 1958-1959.

 Tòa Đại sứ quán Anh 1958-1959, nay là Tổng lãnh sự quán Anh tại thành phố Hồ Chí Minh

Sau 1955 nó được đổi tên thành công viên Liên Hiệp và sau năm 1975 là công viên Lý Tự Trọng. Sau đó, trong đầu thập niên 1980, các tòa nhà liền kề trong mảnh đất đã bị phá hủy và công viên đã tăng gấp đôi kích thước, vì vậy mà ngày nay nó trải dài toàn bộ chiều dài giữa đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa/ Công lý và đường Pasteur.

Bị bỏ rơi bởi người Tây Ban Nha và bị từ chối bởi người Anh, Jardin d'Espagne cuối cùng đã được chuyển thành một trong các công viên được yêu thích nhất của Sài Gòn.

Trong đầu thập niên 1980, các tòa nhà liền kề trong mảnh đất đã bị phá hủy và công viên đã tăng gấp đôi kích thước, vì vậy mà ngày nay nó trải dài toàn bộ chiều dài giữa đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa/ Công lý và đường Pasteur.

Quang cảnh của dinh Thống đốc Nam kỳ xưa, nay là Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh, từ công viên Lý Tự Trọng và cây đa xưa.

Công viên Lý Tự Trọng trong bản đồ hiện hành

MỘT SỐ HÌNH ẢNH LIÊN QUAN