Biểu tượng của Sài Gòn xưa

Maison Centrale de Saigon, 1866

Posted on 11/09/2015 by timdolinghcmc@gmail.com

                               Maison Centrale de Saigon chụp vào thập niên 1890

Bài này trước đó đã được đăng trên Saigoneer http://saigoneer.com

Một trong các tòa nhà chính phủ bị thù ghét nhất trong thời thực dân ở Sài Gòn, Maison Centrale de Saigon (Khám Lớn Sài Gòn) hay nhà tù trung tâm Sài Gòn là một cơ sở thực sự ảm đạm, nơi hàng ngàn người bất hạnh đã bị giam giữ trong điều kiện chật chội và mất vệ sinh.

Maison Centrale de Saigon ở vị trí ban đầu trong bản đồ năm 1871 và được xây dựng lại trong bản đồ năm 1896

Được xây dựng vào 1865-1866 trên mảnh đất hiện nay là Thư viện khoa học tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, Maison Centrale được mở rộng vào năm 1885 cùng thời điểm xây dựng Palais de Justice (Tòa án), "theo một kế hoạch đáp ứng tất cả các yêu cầu pháp lý và y tế cần thiết của lý thuyết và thực hành của thời kỳ này "(L'Eveil économique de l'Indochine, 1933). Nhà tù gồm “một lầu trung tâm nhìn ra đường La Grandière kết hợp việc đăng ký, lưu trữ và văn phòng bảo vệ ở tầng trệt và phòng nhân viên ở tầng trên."

Tù nhân mang gông trong Maison Centrale de Saigon

Sau khi xây dựng năm 1885, các tòa nhà giam giữ bao gồm khối ba tầng lớn có cửa sổ, được xây dựng xung quanh một sân lớn phía trước và hai khoảng sân nhỏ phía sau. Hồi ký Nhà tù Khám Lớn của tù nhân chính trị Phan Văn Hùm năm 1928 cho chúng ta biết rằng các vách tường và trần nhà được sơn màu đen, và các tù nhân buộc phải nằm trên sàn đá với đôi chân bị cùm. Tù nhân ở "khu tử hình" đã được đưa vào trong ống dài 5m được xây dựng vào tường, cửa vào bằng vỉ thép.

Một góc nhìn khác của Maison Centrale de Saigon thập niên 1890

Một số báo cáo từ cuối những năm 1880 trở đi mô tả Maison Centrale như chật chội và bẩn thỉu, các tù nhân không đủ thức ăn và làm việc quá sức. Một tài liệu cụ thể năm 1889 đề cập đến hơn 900 tù nhân, bị giam giữ trong "điều kiện thãm thương mất vệ sinh." Ẩm ướt và thiếu ánh sáng và không thông gió góp phần tạo vệ sinh kém, dịch bệnh chết người là chuyện thường tình.

Trong suốt những năm từ 1880 đến 1890, nhiều tù nhân bất hạnh của Maison Centrale trở thành nạn nhân dịch tả và phù thủng.

Gánh bán hủ tíu đối diện Maison Centrale 

Bất kỳ tù nhân bị các bệnh trên ngay lập tức được đưa đến Bệnh viện Chợ Quán; Theo một cuộc khảo sát y tế (Traité d’hygiène, Étiologie et prophylaxie des maladies transmissibles, 1912), trong khoảng thời gian từ 14 tháng 7 đến ngày 29 Tháng 12 năm 1899, 213 trên 236 trường hợp tử vong tại bệnh viện là do phù thủng trong đó 195 người chết đã đến từ Maison Centrale de Saigon, "chứng minh rằng điều kiện sống chính là là nguyên nhân thứ hai của bệnh."

Một trong những mối quan tâm lớn nhất đối với những người theo chủ nghĩa nhân đạo của thời kỳ này là sự giam giữ trẻ vị thành niên trong các nhà tù.

Trẻ em Việt tại Saigon

Trong cuốn sách Ma chère Cochinchine, trente années d’impressions et de souvenirs, février 1881-1910 (1911), George Dürrwell mô tả "ký ức đau đớn" của một chuyến thăm chức nghiệp tới Maison Centrale, nơi ông tìm thấy "10 trẻ em tuổi từ 12- 15 năm "bị giam giữ trong" một phòng tối 15 feet vuông mà trong đó chiếm trọn vẹn một cái gường lắp ráp to lớn. Những đứa nhỏ bất hạnh được gởi tới vì những tội khọng đáng kể đưa vào “nơi ẩm thấp khủng khiếp” và chúng phải " sống một cách vô vị " cho đến đến tuổi 16. Ông tiếp tục: " Tôi có thể thêm rằng, để tránh sự nguy hiểm từ các tù nhân người lớn, giờ mở cửa đi ra ngoài được tính toán một cách thận trọng, và chính vì vậy vậy mà những đứa trẻ đáng thương thường không được ra khỏi phòng của chúng.” "Mãi đến năm 1904, sau khi Thống đốc Nam Kỳ Rodier đã đưa ra một bài phát biểu sôi nổi về sự nguy hiểm khi pha trộn giữa trẻ em và người lớn" trong sự “hỗn tạp của Maison Centrale” đã làm các nhà chức trách Pháp cuối cùng đã bắt đầu thiết lập các cơ sở đặc biệt cho người trẻ phạm tội.

Phan Xích Long (1893-1916)

Trong những năm đầu của thế kỷ 20, Maison Centrale chứng kiến ​​nhiều cuộc bạo loạn lớn, nghiêm trọng nhất là những năm 1905 và 1914, trong mỗi lần như vậy nhiều lính canh tù đã bị giết. Tuy nhiên, có lẽ nổi tiếng nhất tại nhà tù là cuộc tấn công vào đêm 14-15 tháng 2 năm 1916 bởi một nhóm khoảng 300 người vũ trang ủng hộ Thiên Địa Hội ,天地 会, trong một nỗ lực giải thoát cho lãnh đạo của họ là Phan Xích Long (1893-1916). Cuộc tấn công thất bại, 57 kẻ tấn công đã thiệt mạng và nhiều người khác bị bắt. 

Ngay từ năm 1905, các cơ quan chức năng thừa nhận công khai rằng điều kiện trong Maison Centrale là " không phù hợp với các nguyên tắc vệ sinh hiện đại", nhưng trong những năm tiếp theo vẫn không thực hiện được để đối phó với vấn đề này. 

Lý Tự Trọng (1914-1931)

Trong thập niên 1920 và 1930, số lượng tù nhân tăng dần cùng với sự phát triển của hoạt động chống thực dân, làm trầm trọng thêm tình trạng quá tải và thiếu vệ sinh. Trong thời gian này, nhiều nhà cách mạng Việt Nam đã bị giam giữ tại Maison Centrale và một số đã bị xử tử trong sân, bao gồm cả nhà hoạt động cộng sản Lý Tự Trọng (1914-1931), về sau người lấy tên ông đặt tên cho con đường trước thư viện Khoa học tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh.

Theo một bài báo năm 1933 trên tờ Courrier de Saigon, " nhà tù của chúng tôi, được xây dựng trong một thời gian dài trước đây, đã được dùng để giam vài trăm tù nhân. Tuy nhiên, hiện nay có hơn một ngàn người bị giam ở đó, sống chen chúc nhau. Sự gia số người bị giam giữ tại Maison Centrale đã buộc các nhà chức trách xây một trại giam khác tại Phú - Mỹ, trong một tòa nhà thuộc Thảo cầm viên. Tính trung bình,có khoảng 350 tù nhân bị giam ở đó."

Bài viết tháng 7 năm 1934 "À bas les bastilles capitalistes!"

 Trên báo Đảng Cộng sản Pháp L'Humanité

Vào tháng Bảy năm 1934, một bài báo có tựa đề " À bas les bastilles capitalistes ! " trong tờ báo Đảng Cộng sản Pháp L' Humanité tuyên bố rằng có đến 6.971 tù nhân đang bị giam giữ tại Maison Centrale. Với số lượng tù nhân tiếp tục tăng, các nhà chức trách Pháp đã nghĩ ra một kế hoạch xây dựng một nhà tù lớn hơn nhiều bên ngoài trung tâm thành phố. Báo cáo về kế hoạch này, một bài báo trong ấn bản tháng năm năm 1933 của L' Eveil économique de l' Indochine nói: " Dựa trên những thông tin chúng tôi đã có, Maison Centrale mới sẽ được xây dựng thông qua một khoản vay tại một lô đất 16 ha, nằm ​​trong làng Chí Hòa. Nó sẽ chứa 2.000 tù nhân, với các khu đặc biệt cho từng loại tù nhân, và thậm chí là một bệnh viện. Thật may mắn tù nhân ! " Tuy nhiên, do khó khăn về tài chính, kế hoạch đã bị hoãn và điều kiện tại Maison Centrale tiếp tục xấu đi.

Khám Chí Hòa

Trong cuộc Nam kỳ khởi nghĩa, số lượng rất lớn của các quân nổi dậy đã bị bắt giữ, đã thúc đầy nhà cầm quyền Pháp nghĩ tới việc xây dựng nhà tù mới trong lúc họ phải sử dụng các văn phòng chính phủ làm nơi giam giữ và thậm chí phải thuê khách sạn và các tòa nhà tư nhân khác để sử dụng làm nhà tù tạm thời!

Cuối cùng vào tháng Mười Hai năm 1941, phê duyệt đã được đưa ra cho việc xây dựng nhà tù mới ở Chí Hòa (nay là quận 10). Tại thời điểm này, lực lượng Nhật Bản đã chiếm Sài Gòn và nhà tù mới được cho là do thiết kế bởi một kiến ​​trúc sư quân đội Nhật Bản. Xây dựng bắt đầu vào năm 1943, nhưng do sự chậm trễ hành chính và sự bùng nổ tiếp theo của Chiến tranh Đông Dương đầu tiên, nhà tù Chí Hòa đã không hoàn thành cho đến tháng 3 năm 1953. 

Thư viện Khoa học tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh.

Chẳng bao lâu sau khi Ngô Đình Diệm lên nắm quyền là Tổng thống của nước Việt Nam Cộng hòa vào năm 1955, ông đã lên một kế hoạch xây dựng một Thư viện Quốc gia trên mảnh đất của Maison Centrale cũ. Tuy nhiên, do tình hình chính trị và kinh tế thời đó, dự án nhanh chóng bị dừng lại. Do đó, nhà tù cũ còn tồn tại như một cơ sở tạm giam cho đến năm 1968 (1), khi nó cuối cùng đã bị phá bỏ để nhường chỗ cho Thư viện Quốc gia mới, nay là Thư viện Khoa học tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh.

Vẫn còn sử dụng đến ngày nay, nhà tù Chí Hòa là một cấu trúc hình bát giác ba tầng được thiết kế theo hình dạng bát quái (八卦) trong vũ trụ học đạo Lão. Kể từ năm 1953, nó là nơi nổi tiếng đáng sợ như là một cơ sở giam giữ bảo mật cao mặc dù trong năm 1995 không ngăn chặn được Phước "Tám Ngón" thực hiện những gì đã được mô tả vào thời điểm đó là " một cuộc vượt ngục không thể tin được!

(1) Thật ra thì khám lớn đối với thế hệ của tôi về sau không còn ai biết nó như thế nào. Những năm đầu thập niên 1960, nơi này là đại học văn khoa về sau năm 1966 dời về thành Cộng Hòa. Nơi này trở thành trụ sở tổng hội sinh viên gắn liền với tên tuổi của ca sĩ Khánh Ly và nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Năm 1968 một lần nữa nơi này thành thư viện quốc gia.

Xem thêm TỪ KHÁM LỚN ĐẾN THƯ VIỆN QUỐC GIA SÀI GÒN

http://thaolqd.blogspot.com/2014/12/tu-kham-lon-en-thu-vien-quoc-gia-sai.html