Bài về Thảo cầm viên tôi đã có viết rồi trên trang blog này, nhân đây tôi cũng xin giới thiệu bài viết của G. de Germiny về nơi này. Trong thời thuộc địa, người Pháp đã thiết lập tại Sài Gòn 2 khu vườn: 1 là khu vườn Maurice Long còn gọi là Jardin de ville (Tao Đàn) và 1 ở Thảo Cầm Viên để cho người Pháp và dân bản địa đến đó thư giãn. Thảo Cầm Viên lúc đầu gọi là Khu vườn Sài Gòn như trong bài này đã ghi, không có hàng rào và con đường nối tiếp với đại lộ Norodom đi vào Thảo Cầm Viên là đường Pasquier. Về sau, người Pháp mới xây dựng hàng rào và con đường đó không còn mang tên nữa và trở thành đường nội bộ.

KHU VƯỜN SÀI GÒN

G. de Germiny

Dàn cây leo và bể nước lớn

So với công viên thực vật và động vật của Sri Lanka, Singapore và Java thì công viên của Sài Gòn có vẻ như tầm quan trọng không bằng, nhưng nếu so với vai trò xã hội của nó đối với thành phố này, công viên duyên dáng quả thật đã đóng góp nhiều trong cuộc sống hàng ngày của thành phố Đông Dương này.

Từ quan chức cao cấp cho đến những người mua bán nhỏ, nó tượng trưng cho sự nghỉ ngơi, thư giãn và tươi mát sau những buổi chiều nắng gắt. Thật là thỏai mái khi tháo cái nón ra, đặt mình vào xe hơi hay xe kéo đi dọc theo đại lộ Norodom dưới những tàng cây phượng vĩ. Chính nơi đây là huyết mạch của vòng tua du lịch nổi tiếng kéo dài từ thảo cầm viên đi đến Gia Định và xa hơn nữa; và dưới bóng mát của công viên này, bên cạnh  kênh Avalanche (Thị Nghè), người châu Âu bắt đầu tận hưởng làn gió đầu tiên của buổi tối, mùi hương thơm của hoa và tiếng vo ve của côn trùng. Người Sài Gòn yêu khu vườn của họ.

Vào ngày 23 tháng 3 năm 1864, Đô đốc La Grandière ra lệnh L. A. Germain, bác sĩ thú y của lực lượng viễn chinh, vẽ bản thiết kế cho công viên tương lai. Germain ngay lập tức thực hiện công việc giải tỏa mặt bằng tại khu vực cạnh con kênh. Trong vòng hai năm, ông đã thực hiện việc san lấp, trồng cây, tạo những con đường đi và đặt một vài chồng thú. Sau đó ông sang Nhật mang về các loại thực vật và động vật. J.-B. Louis Pierre, một người gốc Reunion, kế vị ông làm giám đốc năm 1865. Dưới sự điều hành của viên giám đốc mới, những loại cây ăn trái nước ngoài được mang vào Nam Kỳ, cùng nhiều loại cây kiểng. 1.666 loại cây được đánh dấu đã phát triển trên các thảm cỏ hay trong phòng ươm. Những năm sau đó, J.-B. Louis Pierre thám hiểm vùng Hạ Cam Bốt và một phần của Thái Lan. Ông phát hành cuốn Flore forestière de la Cochinchine, một công trình vĩ đại gồm 25 tập tài liệu và 400 tờ folio (khổ hai gấp lại).

Sau cái chết của La Grandière, khu vườn trải qua một cuộc khủng hoảng dài. Là một đơn vị tự quản, trước đây nó trực thuộc sở Nông nghiệp và sau đó nhanh chóng không còn được quan tâm. Thời kỳ buồn bã này kéo dài đến năm 1926, khi giám đốc được giao cho quyền tự do hành động: nhưng tại thời điểm này, có rất ít công việc cho ông Pierre!

Tuy nhiên, nhờ sự quan tâm của các Thống đốc, MM. Cognacq, sau đó là ông B. de la Brosse, và theo sáng kiến của ông A. Neven với sự hợp tác của ông trợ lý Angles, các công trình tôn tạo tuyệt vời. được thực hiện ngay lập tức. Đền tưởng niệm An Nam (tưởng niệm những người chiến đấu đã chết trong chiến tranh thế giới lần thứ I) và Bảo tàng Blanchard de la Brosse đứng ở hai bên lối vào chính, trong một khung cảnh của những thảm cỏ và giàn cây và dây leo, một bồn nước lớn tên Victoria regia cũng được hình thành cùng thời gian này.

Trên đại lộ Norodom, người ta đã dành ra một khoảng không gian cần thiết cho lối ra vào. Khoảng trống này bao gồm đường đi P. Pasquier kết thúc ở phần các công trình kiến trúc. Một đại lộ cho bộ hành để tưởng nhớ Jean Baptiste Pierre. Khu vườn Sài Gòn có diện tích 20 ha. Mười ha nửa nằm phía bên kia con kênh Avalanche. Vườn hiện có 600 loài thực vật và 546 loài động vật, trong đó có 134 loài có vú, 355 loài chim và 57 loài bò sát. Đội ngũ quản lý và chăm sóc bao gồm bốn người châu Âu và một trăm người bản địa.

Những gì đập vào mắt của những người mới viếng lần đầu là không gian mà các loài đó hưởng được. Những chuồng vượn không thua kém cỡ cuồng chuồng khỉ đã có trước trong vườn thực vật. Những con cọp, chúng ta thấy trên các tấm ảnh, được cho nơi ở sang trọng,. Những loài chim quần tụ gồm các loại chim cao cẳng, công, hồng hoàng, chim có chân màng và một vài loại chim săn mồi đang tắm trong những bể nước mát. Khu công viên các loài hươu, nơi mà các con nai và hươu sao đi cùng với bò rừng theo từng bầy chiếm một diện tích là 3 ha.

Ngoài những loài động vật này, chúng ta có thể thấy nhiều loại chim cao cẳng và nhiều chim bồ nông đang tung tang dưới hồ sen, những con cò già bay lượn trên trời và đóng ổ trên những cành cây da khổng lồ. Nhà kính phong lan bao gồm một mái kính được chống đỡ bởi các trụ cột. Không có bức tường nào cả chỉ đơn giản là một hang rào; vì bất kỳ hàng rào nào khác sẽ không cần thiết ở một quốc gia mà nhiệt kế chỉ hiếm khi giảm xuống dưới 25 độ.

Chuồng chim có chân màng

Ông Angles, người làm việc không mệt mỏi cho những kế hoạch to lớn. Ở thời điểm đó, ông đã san bằng khu đất ở phía trái con kênh, nơi ông dự định xây dựng nhà kính mới và một cái lồng nuôi beo tương tư như lồng nuôi cọp; chúng ta sẽ thấy những con sẽ trú ngụ nơi đây mà cụ thể là hai con beo đen. Những động vật ăn cỏ lớn sẽ được che chở trong các chuồng theo phong cách An Nam, một trong chuồng này bao quanh khu công viên các loài nai. Động vật gặm nhấm và động vật ăn thịt nhỏ - trong số đó chú ý đến là loài cáo và vài con mèo rừng rất thú vị. được đặt rất tốt: lồng lớn, với những hang đá nhân tạo. Đối với cá sấu, người ta nhốt trong vũng nhỏ nối liền với kênh Avalanche, nơi chúng có thể phát triển như trong môi trường tự nhiên.

Các phòng đặc biệt đã được thiết lập để tiếp nhận động vật để nghiên cứu và điều trị bệnh. Tại tòa nhà của ban giám đốc, có một thư viện quan trọng, các phòng thí nghiệm thực vật học và một phòng nhồi bông. Những thú chết ở trại nuôi được biết chính xác chủng loài và nơi chúng đưa đến sẽ được đưa vào một bảo tàng trực thuộc. Những bộ sưu tập động vật học sẽ không thiếu trong việc thu hút du khách và sẽ bổ sung cho bảo tàng Blanchard de la Brosse, chủ yếu về lịch sử và nghệ thuật.

Thực vật nhiệt đới

Tương lai của khu vườn có thể và đặc biệt rực rỡ. khu vườn Sài Gòn có một vị trí đưu đãi trong nhiều khía cạnh, trước hết là khí hậu. Khí hậu này là thuận lợi cho các kiểm tra về thích nghi đa dạng và hấp dẫn nhất. Tất cả loài thực vật và loài động vật đến từ vùng nhiệt đới ẩm ướt đều cần thiết phải phát triển tốt ở đất Sài Gòn. Không chỉ nói đến các vùng lân cận, có nghĩa thay vì nói về các loài thực vật và động vật riêng Đông Dương, sẽ không có gì ngăn cản công viên này một ngày nào đó chứa mẫu vật từ khắp nơi trên Nam Á và hầu hết Châu Đại Dương.Những cây dâm bụt Hawai nhiều màu sắc, tặng phẩm của ông M. Delacour, nở hoa rực rỡ  và chúng tôi tin rằng trong Vườn Bách thảo, chúng ta sẽ thấy sinh sản và tái sinh sản những con thú và hoa không chỉ của Mã Lai, Sri Lanka, Thái Lan, mà còn của Philippines, Melanesia, và Bắc Úc.

Để đạt được chương trình tốt đẹp này, là cần thiết khai trương một hệ thống giao dịch với các công viên của Ceylon, Singapore, Java và các nơi khác; và vì điều đó, chúng ta cần ngân sách để trao đổi. Bên trong thuộc địa, các cơ quan chức trách tạo điều kiện thuận lợi. sẵn sàng làm nhiệm vụ của người quyên góp. Là một thành viên của chuyến thám hiểm cuối cùng của Delacour, tôi đã có thể quan sát sự tự mãn cực đoan của một số quan chức của Lào. Nhiều người thực dân trở về Pháp không dám chất đầy thuyền những bạn đường có cánh hay bốn chân mà họ yêu thích mà sẵn sàng tự nguyện loại bỏ chúng. Với một chút tuyên truyền, những người này sẽ tiếp tục ủng hộ khu vườn với long hào hiệp. Chúng ta đừng quên rằng một số loài Đông Dương, chẳng hạn như nai Eld, Reinharte và một số con khỉ được nhiều thương nhân nước ngoài tìm kiếm. Như loài vượn râu trắng nằm trong nhóm có giọng kêu chịu đựng được dù có bị hoảng hốt, không bao giờ buông tiếng hét ghê rợn như họ hàng của chúng ở Thái Lan và Borneo.

Đối với bò rừng và con xén tóc ở Bắc Kỳ, chúng ta không thể xem chúng trong danh sách này vì những khó khăn trong việc bắt giữ chúng. Ông Angles đã thực hiện sự trao đổi này trên quan điểm thực vật; trong tác phẩm của ông có tên là Deleclus seminum, đã liệt kê các loài thực vật hiện có trong Vườn. Ông giữ một số lượng lớn các hạt giống và thân rễ cho các thành viên của các hội khoa học mà đề xuất.

Ông Angles, giám đốc khu vườn giới thiệu con bò rừng

Nhờ tính tự chủ và các khoản tín dụng sẵn có, Vườn Sài Gòn phải tranh thủ cho kịp thời gian bằng với các công viên các nước thuộc địa Anh và Hà Lan. Vị trí không thiếu gì cả, lương nhân công bản địa rẻ, thức ăn gia súc, trái cây, thịt, rẻ hơn nhiều so với ở châu Âu; cuối cùng là câu hỏi về sưởi ấm vào mùa đông, rất quan trọng trọng cho khu nuôi thú và nhà kiếng cũng không cần đặt ra. Ở đây, người ta có thể thiết lập những chuồng chim đẹp, lấy cảm hứng từ Clères (1), nơi người ta thấy chim sẻ Souï-manga và loài Corylis bay lượn giữa các cây dương xỉ và các loại lan nhiều màu sắc. tất cả điều này được thực hiện tối thiểu bằng sự nỗ lực và ngân sách.

Vườn Sài Gòn phải trở thành một trong những công viên thuộc địa, nhu cầu đã được rất nhiều người ủng hộ khi nhận thức thấy một số loài bị đe dọa tuyệt chủng. Nó phải trở nên đủ quan trọng để Nhà nước và các cá nhân có thể dễ dàng cung cấp thực vật và động vật từ vùng nhiệt đới cho các công viên và vườn của người Pháp. Những người khác đã làm điều đó, và chúng ta có thể làm tốt hơn họ: Đó là tất cả mong muốn của chúng ta.

(1): Clères là một xã thuộc tỉnh Seine-Maritime trong vùng Normandie miền bắc nước Pháp.