Nhân 44 năm ngày chấm dứt chiến tranh Việt Nam, bài viết này đề cập tới mảnh đất từng là nơi đặt đại sứ quán Hoa Kỳ tại đại lộ Thống Nhứt (LD) và cũng là biểu tượng cho sự hiện diện của người Hoa Kỳ tại Nam Việt Nam. Hiện rất ít thông tin về nơi này kể cả từ đời Pháp thuộc đến tận về sau (1975).

MẢNH ĐẤT TỪNG LÀ NƠI ĐẶT

CƠ QUAN QUYỀN LỰC QUÂN SỰ CỦA PHÁP

VÀ NGOẠI GIAO CỦA MỸ TẠI SÀI GÒN

Ngày nay khi đi ngang đường Lê Duẫn (Thống Nhứt) tới ngả tư với đường Mạc Đĩnh Chi, chúng ta bắt gặp tòa nhà Tổng Lãnh Sự Hoa Kỳ nằm kề bên tòa Tổng Lãnh Sự Pháp nhưng có ai mường tượng ra đây từng là một thời có những công trình kiến trúc nổi tiếng của thành phố Sài Gòn. Đối với những người tuổi từ 60 trở lên thì còn nhận ra còn những người trẻ tuổi thì là một điều mới mẽ chưa khám phá.

I. Thời Pháp thuộc:

         Ngược dòng thời gian về thời kỳ đầu khai phá và xây dựng thành phố Sài Gòn theo bản quy hoạch của Coffyn thì khu vực này nằm trong phần đất cao (Haut Plateau) thích hợp đặt các cơ quan điều hành cho chính quyền thuộc địa và được phân lô hẳn hoi. Người Pháp ưu tiên cho các cơ quan, câu lạc bộ, trại lính như thành Martin des Pallières (11e), Foyer du Soldat et du Marin, Cercle des Officiers, Hotel du General, Conseil de guerre. nằm dọc đại lộ Norodom phân cách bởi đường Catinat nối dài (Blanscube về sau) sau khi mở rộng và kéo dài đại lộ này cho tới Thảo cầm viên (khoảng 1848), còn các cơ quan dân sự nằm về phía ngược lại. Tại mảnh đất như vừa nói ở trên, xưa là một trại lính của người bản xứ (caserne des troupes indigenes) nằm trọn trong trong 4 con đường: Bangkok (Massiges), Paul Blanchy, Chasseloup Laubat, Norodom được hình thành sau đó ít lâu. 

Đến 1882, trên bản đồ, chúng ta lại thấy mảnh đất này bị cắt một phần để lập ra Hotel du General.

         

 Trong bản đồ năm 1896 thì nơi này trở thành toàn bộ đất của Hotel du commandant superieur des troupes.

  
               Năm 1900, chúng ta thấy hình thành Chambre de l’ Agriculture ở góc đường Massiges và Chasseloup Laubat.

              Đến năm 1923, thì khu vực này đã hình thành tất cà 3 cơ quan quân sự: Hotel du General, Etat Major, Conseil de guerre và 1 cơ quan dân sự: Chambre de l’ Agriculture.

Conseil de guerre về sau vị trí này là tòa đại sứ Hoa Kỳ

Một villa của Pháp nằm trong tòa đại sứ Hoa Kỳ

           II Thời Việt Nam Cộng Hòa: 

            Sau khi người Pháp rời Việt Nam, thì những cơ quan trong khu vực này đều đặt dưới sự quản lý của chính quyền Việt Nam trừ khu vực hotel du general trở thành đại sứ quán Pháp. Khu vực Chambre de l" agriculture trở thành BCH cảnh sát quận 1. Còn mảnh đất của Conseil de guerre thì tới cuối năm 1965, người Hoa Kỳ mới xây dựng sứ quán tại đây vì sự an ninh của sứ quán cũ tại đại lộ Hàm Nghi không bảo đảm sau vụ đánh bom ngày 30 thánh 3 năm 1965.

          Conseil de guerre có nghĩa là Tòa án binh chứ không phải là hội đồng chiến tranh hay hội đồng quân sự như nhiều người tưởng. Conseil de guerre về sau khi người Pháp ra đi, chính quyền Việt Nam không sử dụng mà đã bỏ hoang phế cho tới khi người Hoa Kỳ đặt tòa đại sứ.

         III. Đại sứ quán Mỹ 

          
       

            Đại sứ quán Hoa Kỳ được xây dựng trong khoảng thời gian hai năm bởi nỗ lực chung cùng với các vật liệu từ cả phía Việt Nam và Hoa Kỳ. Ngày nay, nó tọa lạc trên Đại lộ Thống Nhứt rộng lớn của Sài Gòn, theo lời của Đại sứ Hoa Kỳ Ellsworth Bunker, là một biểu tượng cho cam kết của người Hoa Kỳ với nhân dân Việt Nam. Tòa nhà sáu tầng trị giá 2.600.000 đô la được khánh thành vào ngày 29 tháng 9 năm 1967, vì sự nghiệp hòa bình và để tưởng nhớ gần một triệu người chiến đấu và hơn 10.000 nhân viên dân sự đã phục vụ Hoa Kỳ tại Việt Nam Cộng hòa Năm 1954 và 1967. Nhiều người trong số họ, Đại sứ Hoa Kỳ lưu ý, đã dành cả cuộc đời để phục vụ đất nước và sự nghiệp tự do. Đứng trước tòa đại sứ màu trắng lấp lánh và đám đông đầy kính trọng của các quan chức ngoại giao Việt Nam, Hoa Kỳ và nước ngoài, Đại sứ Bunker khuyến nghị Hoa Kỳ cho các mục tiêu chung được chia sẻ với các nhà lãnh đạo và nhân dân Việt Nam để chấm dứt vĩnh viễn xâm lược, để đạt một nền hòa bình công bằng và bền vững, trật tự an ninh khu vực và mở rộng tiến bộ kinh tế.

Mặt trước của tòa đại sứ Hoa Kỳ

         Một tòa đại sứ mới được đề xuất xây dựng từ lâu và được phê duyệt từ năm 1960 tuy nhiên không có kinh phí, vì vậy Đại sứ Hoa Kỳ cùng với nhân viên trực tiếp tiếp tục làm việc trong tòa nhà cũ trên đường Hàm Nghi, gần bờ sông Sài Gòn, nơi từng là một khách sạn của người Hoa. Các nhân viên lãnh sự và các nhân viên Đại sứ quán khác làm việc trong các tòa nhà có sằn tại một địa điểm (Góc Tự Do – Gia Long) liền kề với tòa đại sứ dự kiến sau này.

Mặt sau của tòa đại sứ Hoa Kỳ

         Quốc hội đã bỏ phiếu phê duyệt. Lễ khởi công, có Thủ tướng Việt Nam Phan Huy Quát tham dự, được tổ chức vào ngày 11 tháng 6 năm 1965 và công việc xây dựng nền móng và cơ sở tầng trệt bắt đầu vào tháng 10 năm đó. Phần công việc này được hoàn thành trong vòng chưa đầy hai tháng bởi người Việt Nam và Hoa Kỳ được thuê bởi các nhà thầu xây dựng như Raymond, Morrison, Knudsen-Brown-Root, Jones. RMK-BRJ là một tập đoàn gồm các công ty xây dựng của Hoa Kỳ được thành lập để xây dựng căn cứ quân sự ở Đông Nam Á. Liên doanh chia sẻ trách nhiệm xây dựng tòa nhà với Văn phòng phụ trách xây dựng ở Việt Nam. 

          Theo thiết kế hoạch ban đầu, được lập bởi New Orleans, Louisiana, công ty kỹ thuật kiến trúc của Curtis và Davis, là một cấu trúc ba tầng, nhưng với cam kết ngày càng tăng của người Mỹ tại Việt Nam, sẽ cần một tòa nhà lớn hơn. Vào tháng 11 năm 1965, công ty của Adrian Wilson và Cộng sự đến từ Los Angeles, California, đã được chọn để thiết kế lại tòa nhà nhằm cung cấp thêm không gian trong khi vẫn giữ được nhiều nhất có thể của thiết kế ban đầu. Adrian Wilson và cộng sự đã thiết kế một tòa nhà bốn tầng mà sau có thể mở rộng thành sáu tầng. 

          Có sự chậm trễ do thay đổi bảng thiết kế và sự chậm trễ trong việc nhận vật liệu, nhưng công việc đã tiến triển vào năm 1966. Vào lúc cao điểm của hoạt động xây dựng vào tháng 12 năm đó, một lực lượng gồm hơn 500 người, hầu hết là người Việt Nam đang làm việc. Để bảo tồn hàng hóa Việt Nam khan hiếm, hầu hết các nguyên liệu được nhập khẩu từ Hoa Kỳ. Nhưng cát và sỏi được sử dụng trong hỗn hợp bê tông, gạch lối đi và gạch được sử dụng trong tất cả các bức tường bên trong là của Việt Nam.

Tòa đại sứ mời hoàn thành

           Vì lý do thẩm mỹ cũng như an ninh, tòa nhà hình chữ nhật, cao 208 x 49 feet, được xây cách xa mặt đường. Sừng sửng trên khu vực bao quanh có diện tích là 437 x 318 feet (3,18 mẫu Anh). Tòa đại sứ nằm trong khuôn viên cao 60 feet, được bảo vệ từ phía trước (Đại lộ Thống Nhứt) và đường phụ (đường Mạc Đĩnh Chi) bằng một bức tường cao tám feet làm bằng terrazzo trắng bóng - hỗn hợp xi măng và đá cẩm thạch dày 6 inch. Tầng trệt được ốp với 2.108 feet vuông của các tấm đá làm bằng đá granit màu đen đục của Minnesota, mỗi tấm được đánh bóng dày hai inch và ba feet ba inch vuông. Đến vấn đề mái nhà, toàn bộ tòa nhà được bọc trong một mái chống nắng bảo vệ bao gồm 7.800 khối terrazzo trắng bóng. Mỗi khối có kích thước 22 x 22 x 12 inch và được phân cách bằng hai kẻ hở rộng 1 x 15 inch xiên vào bên trong để cho ánh sáng cùng không khí xuyên qua và được thiết kế để hoạt động như một lá chắn bảo vệ nếu cần thiết. Mái chống nắng này, có diện tích 26.964 feet vuông, nằm cách năm feet các bức tường bê tông lớn và các cửa sổ bằng kiếng plexi không vỡ. Mái chống nắng trông giống như đứng trên các cột bê tông cốt thép cao đang xuyên qua mái nhà. Hiệu ứng tổng thể là của một hình khối chữ nhật lớn, màu trắng, tư thế đĩnh đạc trên nền trời xanh và được bao quanh bởi sự phong phú của cây xanh nhiệt đới.

Sơ đồ tòa đại sứ Hoa Kỳ

        Được thiết kế cho đội ngũ nhân viên 200 người, tòa nhà có 49.670 feet vuông không gian sàn và 140 văn phòng. Các văn phòng rộng rãi, và trang trí đẹp mắt. Các bức tường sáng ngời được trang hoàng các bởi viền kim loại nhẹ mềm, màu nâu sẫm. Gạch lát sàn là loại vinyl màu trắng. Nội thất thiết kế tối tân với điểm nhấn rất thân mật. 

        Các văn phòng điều hành trên tầng ba có thảm màu vàng; bao gồm văn phòng của Đại sứ, phòng hội nghị và các văn phòng dành riêng cho các thành viên các cấp của tòa đại sứ. 

        Tất cả các văn phòng đều có đèn huỳnh quang. Tòa nhà được điều hòa không khí bởi một khối máy có trọng lượng 175 tấn (một tấn tương đương 12.000 BTU mỗi giờ công suất nhiệt). 

         Trên nóc là một sân bay trực thăng rộng 75x49 feet, để cung cấp cho các quan chức cấp cao của tòa đại sứ có quyền sử dụng một phương tiện giao thông đã trở nên quan trọng ở Việt Nam giống như xe hơi. 

        Tòa đại sứ có hệ thống lọc nước riêng và ở phía sau khu nhà là tòa nhà phụ, một nhà máy điện bao gồm bốn máy phát điện 350 kw.

Các vị trí bị tấn công trong trậm Mậu Thân

Tòa đại sứ Hòa Kỳ tại Sài Gòn đã bị phá hủy để xây tòa TLS Hoa Kỳ kế bên

Video về việc xây dựng tòa đại sứ Hoa Kỳ tại Sài Gòn

Video về những giờ phút cuối cùng của sự hiện diện

DANH SÁCH ĐẠI SỨ, PHÓ ĐẠI SỨ CÙNG CÁC NHÂN VIÊN QUÂN SỰ
 VÀ DÂN SỰ QUA CÁC THỜI KỲ

Cảnh hỗn loạn tại tòa đại sứ hoa Ký ngày 29/4/1975

Các viên chức Hoa Kỳ và người Việt Nam di tản bằng trực thăng 

Những người đang chờ trực thăng bên hồ bơi trong tòa đại sứ

Lực lượng TQLC bảo vệ tòa đại sứ đang chờ máy bay trực thăng đến rước

                Tòa đại sứ Hoa Kỳ với tuổi đời quá ngắn ngủi (8 năm từ khi khánh thành) nhưng chất chứa trong nó biết bao nhiêu biến động từ năm 1968 đến 1975. Ngày nay vết tích của nó không còn nhưng khi đi ngang đây, chúng ta còn nghe văng vẳng những tiếng la hét, tiếng khóc, tiếng trực thăng của một ngày 29/4/1975 định mạng.