Những Ấn kiều ở
Sài Gòn
Người Ấn không xa lạ gì với người Việt sống ở Sài Gòn – Gia
Định. Hồi nhỏ, lũ con nít vẫn thường hát: “Cha cha cha, Ma Ní lấy chồng Chà Và”
nhái lời ca khúc Rico Vacilon. Có đứa khác đọc vè: “Chà và, Ma ní tí te/ Cái
bụng thè lè con mắt ốc bưu” khi nhìn thấy các ông Ấn bụng to, mắt to thô lố.
Cái tên “Chà Và” ở đây để chỉ người da đen, bao gồm người Ấn,
người Chăm và cả người Phi, người Mã Lai, người Nam Dương…, những người có nước
da ngăm đen, từ nâu đến nâu đậm và rất đậm. Trong số đó, người Ấn chiếm số đông
và tham gia vào đời sống kinh tế của miền Nam, dù không so được với người Hoa.
Họ cũng có vài món ăn thu hút được khẩu vị người Việt. Món cà ri
của họ chen vào được cơ cấu mâm cơm cúng giỗ của người miền Nam. Món bánh cay
dễ làm, ăn ngon, vừa ăn vừa xuýt xoa vì vị cay của họ cũng rất quen thuộc với
người Việt, nhất là phụ nữ và con nít.
Ảnh tư liệu
Dì của tôi kể hồi trước năm 1954, bà khoảng hơn mười tuổi,
thường theo má tôi ra chợ Bến Thành mua sắm giày dép, quần áo. Trong cuộc mua
sắm thế nào cũng có lúc đi mua đậu phộng rang của những người Ấn bận xà rông,
quấn khăn và đội cái mâm trên đầu. Đậu phộng của họ đựng trong bao giấy hình
chóp nhọn, được ướp thơm ngon và giòn. Có lúc họ bán một loại đậu rang rất lạ,
hột đậu màu nâu có nhiều góc cạnh và ăn rất ngon. Hơn tám mươi tuổi, dì chưa
thấy loại đậu này lần nữa, vẫn không rõ đó là loại đậu gì.
Đa số người Ấn ở Sài Gòn sống biệt lập gần các đền chùa của họ,
ít có đụng chạm hàng ngày với người Việt trừ khi mua bán. Đối với đồng bang
cùng ở Sài Gòn, họ cũng ít giao dịch với nhau. Họ có đền chùa riêng để lễ bái,
quán riêng để ăn uống, khu phố riêng để ở, để làm ăn buôn bán. Họ ít khi lê la
vào chỗ vui chơi hát xướng của người Việt. Lâu lâu thấy có một người lấy vợ
Việt Nam, sống hòa nhập với cộng đồng người Việt ở Phú Nhuận, Bà Chiểu. Người
Việt không ngại đi “chùa” của người Ấn trên đường Trương Định hay đường Nam Kỳ
Khởi Nghĩa, thắp nhang và khấn vái các vị thần của họ.
Vũ Xuân Tự trong cuốn “Túi bạc Sài Gòn” chia người Ấn ra làm mấy
loại: dân Ấn vào làng Tây, dân Ấn gác cổng, dân Ấn bán vải, dân Ấn Bombay bán vải
lụa, dân Ấn chuyên cho vay lấy lãi và người Ấn chuyên tu hành...
Trong số người Chà gác cổng, những người nhỏ con, gầy và ít nói
là người Nepal và những người cao to, thích nói nhiều là người Ấn Bengal mà
người Sài Gòn thường gọi là “hạch-gác-dan”. Họ chuyên giữ cửa các sở và các tư
gia, lương bổng tới năm sáu chục đồng một tháng, thời đó là cao. Ở Sài Gòn và
khắp Đông Dương, họ giữ uy tín trong công việc này nên được tin cậy, giữ độc
quyền nghề gác cổng.
Dân Ấn vào làng Tây có thớ nhất vì có quốc tịch Pháp vì nguyên
là người dân trong năm tỉnh nhượng địa của Pháp bên Ấn Độ, đi lính cho Pháp,
được hưởng quyền lợi như người Pháp. Phần nhiều họ làm “phắc-tơ”, tức là người
đưa thư hoặc viên chức công sở và hãng buôn, ở riêng biệt một khu trên con
đường Lagrandière (Lý Tự Trọng).
Một số ít trong đó buôn bán mũ dạ cũ, áo đi mưa. Người Ấn bán
vải thường đội mũ “fez”, chiếm độc quyền bán vải mà nguồn vải của họ lại buôn
ngay tại Sài Gòn của hàng Dumarest, Frexor, Pachod Frères. Họ thường bắt chẹt
các chủ tiệm may khi khan hàng. Họ có liên đoàn, để đầu cơ ăn lãi nhiều.
Ngoài họ, còn có những người Ấn bán hàng bazar và nhận đổi tiền
Đông Dương lấy tiền ngoại quốc.
Ảnh tư liệu
Dân Ấn Bombay hầu hết bán tơ lụa gần chợ Bến Thành. Do bán chạy,
họ dám cho khách thiếu số tiền lớn, thuyết phục nhường cho họ những căn nhà
đang ở để dọn thêm cửa hàng. Trong số họ có nhiều người cao to và đẹp, da trắng
như Tây. Tiệm vải Bombay lớn nhất thập niên 1930 ở Sài Gòn là Nihalchand
Brothers ở số 30-39 Vienot (Phan Bội Châu) tự hào là: “Hàng lụa mới lại rất
nhiều kiểu lạ, nhiều thứ thiệt đẹp và giá cực kỳ rẻ. Có nhiều kiểu dù tối tân,
đàn bà nào cô nào khó tánh cách mấy cũng vừa ý” như lời quảng cáo trên báo.
Người Ấn sét-ty (còn gọi là xã-tri) chuyên cho vay lãi. Nghề của
họ là cho vay lấy lời thật nặng với mánh khóe che mắt nhà cầm quyền. Vũ Xuân Tự
viết: “là viên chức công sở hay có ruộng nương đất cát đủ đảm bảo số nợ bạn
muốn vay 300đ thì phải có 60đ đưa trước cho họ. Rồi ra trước pháp luật, họ sẽ
đưa cho bạn 360đ và làm văn tự với tiền lãi đúng theo nhà nước đã định. Thế là
bạn nợ thêm và chịu cả tiền lãi số sáu chục đồng của mình. Nhờ làm ăn cắt cổ,
họ thu được nhiều đất cát từ nông thôn đến thành thị. Nhiều nhà ở ngoại thành,
phần lớn thuê đất của họ để làm nhà ở”.
Người Pháp có dư tiền thường gửi tiền cho họ để họ cho người
Việt vay lấy lãi và trả công cho họ. Điều đó dẫn đến sự chở che của người Pháp.
Báo Phụ Nữ Tân Văn số ra ngày 6 tháng 8 năm 1931 kể chuyện anh Candassamy ở Sài
Gòn nhờ thật thà ngay thẳng nên có nhiều người Pháp gửi bạc để anh ta cho vay
giùm. Đến khi kinh tế khó khăn, những người thiếu tiền không có tiền trả đúng
kỳ, còn những người gửi tiền thì đòi gấp rút quá. Anh này không có tiền để trả
nên đã trốn lên Nam Vang ẩn mặt vì sợ “chó lửa” của một ông Tây nóng nẩy kia.
Cuối cùng, anh ta về hầu Tòa. Tòa hủy án tịch biên, các chủ nợ cho anh ta bình
yên mà trả nợ.
Họ còn nuôi dê, bò, bán sữa. Hầu hết chợ búa ở các tỉnh Nam kỳ, họ
đều bao thầu vé chợ. Họ có nhiều tiền nên đóng góp nhiều cho cộng đồng.
Là người nhập cư, cho dù siêng năng và khôn ngoan, trong cộng
đồng người Ấn vẫn có không ít người nghèo khổ và có lúc bế tắc, cùng quẫn. Báo
Công Luận, số 7483 (13 Tháng Tám 1937) tường thuật câu chuyện “Vì thất nghiệp
vất vả - Một người Chà vào khách sạn tự tử”. Đây là chuyện một người Ấn có quốc
tịch Pháp. Một buổi sáng, ông ta đến mướn gian phòng tại khách sạn Thanh Huê ở
đường Amiral Courbet (Trần Cao Vân ngày nay) để nghỉ ngơi. Đến chiều, người bồi
phòng dọn quét thấy anh nằm bất tỉnh trên giường nên lập tức tri hô lên.
Sở cảnh sát quận Nhì phái người đến làm biên bản và đưa anh ta
vào nhà thương Đồn Đất, đến 2 giờ sáng hôm sau thì mất. Anh ta tên là
Delacroix, trước có giúp việc tại một lò bánh mì tại chợ mới (chợ Bến Thành)
nhưng đang thất nghiệp. Có lẽ vì nghèo khổ nên anh dùng thuốc độc để trốn nợ
đời. Xem chừng, dù là người Ấn quốc tịch Pháp và có cộng đồng người Ấn đông
đảo, hoàn cảnh của anh ta đáng thương và bế tắc không khác một người Việt nghèo
khổ thời thuộc địa.
Vài năm sau, báo Sài Gòn (Số 14684, 30 Tháng Năm 1941) tường
thuật một vụ tự tử khác xảy ra tại Gò Vấp. Buổi sáng sớm, chuyến xe lửa
Grand’vilesse số 551 từ Thủ Đức khởi hành chạy về Sài Gòn, khi về đến gần cầu Rạch
Làng thuộc làng Bình Hoà, ngang trụ cây số 13 thì bỗng một bóng người từ trên
cầu nhảy xuống. Xe đang chạy rất nhanh, người lái tàu vội thắng lại nhưng không
kịp. Khi thầy hương quản và đội Giác đến xem xét thì thấy trong mình kẻ bạc
phước chỉ có miếng giấy thuế thân dân Chà tên N.Vailbianathar 36 tuổi. Nhà chức
trách không rõ tung tích người này, nhưng phỏng đoán có lẽ anh ta thua cá ngựa
hết tiền nên tự tử vì ở trên cầu Rạch Làng - chỗ anh ta ngồi đón xe lửa để tự
tử - có nhiều mảnh giấy trường đua. Có kẻ đoán vì anh ta có bệnh, không muốn
sống vì trên mình đang băng bó, đầy mụn ghẻ.
 |
|
Trang vẽ đền Mariamman (đền bà Ấn hay chùa Bà) của cộng đồng
người Ấn tại Sài Gòn trên đường Trương Định, quận 1. Tranh của họa sĩ Lâm
Nguyễn Kha Liêm. Trích trong cuốn "Sài Gòn - Gia Đinh - Chợ Lớn: Ký ức rực
rỡ" do Lâm Nguyễn Kha Liêm vẽ tranh, Phạm Công Luận viết lời. Công ty sách
Phương Nam xuất bản 2022
Người Ấn nghèo khổ có cuộc sống không khác chi người Việt cùng
tầng lớp, nhưng số người Ấn giàu có, cho vay lãi và buôn bán nhà đất cũng có
những mâu thuẫn với người Việt nếu đụng chạm quyền lợi. Báo Công Luận, số 6610
(10 Tháng Tám 1934) đưa: Làng Tân Thuận Đông có một xóm nhỏ gồm mấy trăm nóc
nhà lá ở gần đường Sài Gòn - Nhà Bè. Xóm ở gần mé sông Sài Gòn, người cư ngụ
toàn là dân lao động làm ở bến tàu, gánh than đá, cu li và làm ruộng.
Từ 30 năm nay dân trong xóm chắt mót tiền bạc mướn đất cất nhà
lá mà ở. Đất cho mướn rẻ cho nên lần lần họ rủ nhau cất nhà rất nhiều, có đến
hơn 300 nóc gia. Từ lúc ban đầu, ông chủ đất Phủ Dõng cho mướn đất cất nhà lấy
tiền từ 5 cắc tới 1 đồng bạc mỗi tháng. Đến tháng tư năm đó, đất này thuộc về
người Ấn Abdoulbadoude. Ông này tăng tiền cho mướn đất từ 5 cắc lên 1 đồng 2,
và từ 1 đồng lên 3 đồng. Dân thấy tăng cao quá nên không chịu trả, cùng làm đơn
gởi lên Thống đốc Nam Kỳ kêu nài. Lá đơn có hơn 200 người mướn đất ký tên, gởi
đi hơn một tháng song chưa thấy kết quả. Chủ đất thấy dân nghèo không trả tiền
đất theo giá đề ra liền hăm dọa. Vài người sợ nên chịu trả theo ý muốn của hắn.
Muốn gây sức ép mạnh hơn, chủ đất mướn Trưởng tòa đến thị chứng khi ông ta cho
giở nhà cào giường thờ những nhà nào không đóng tiền đất. Nhiều nhà bị giở nóc
cào giường phải đi ăn gởi nằm nhờ. Chuyện bất bình nầy xảy ra ở Tân Thuận Đông,
được báo chí đưa lên báo như một lời kêu cứu trên công luận.
Ngoài ra, còn có những mâu thuẫn nhỏ hơn được đưa lên báo chí
thời ấy, như chuyện người Ấn đường Viennot (Phan Bội Châu) bán chỉ sợi vì nghi
một người Việt ăn cắp mà đánh vào mắt anh ta chấn thương nặng, sau đó là chuyện
ba người Việt chém chết một người Ấn Bengali ở hãng rượu Bình Tây…
Đó là vài câu chuyện đăng trên báo chí xưa. Chuyện va chạm giữa
người Ấn và người Việt dù sao không quá nhiều. Tuy nhiên, trong làm ăn, người
Việt thấy họ làm ăn được trong nghề bán vải nên cũng tìm cách cạnh tranh. Thập
niên 1950, một số thương gia người Việt cũng nhập cảng vải, tơ... và bán giá
cạnh tranh hơn cho các tiệm may người Việt, điển hình là tiệm vải Tân Cương,
Toàn Phong nằm gần nhau trên đường Catinat (Đồng Khởi), gần Photo Long Biên
(nay là khách sạn Sheraton).
Anh Tấn Thành, cư dân sống trên đường Thái Lập Thành (nay là
Đông Du) từ năm 1962 rất quen thuộc với sự hiện diện của người Ấn chung quanh.
Anh kể do khu vực này là trung tâm, họ cùng người Hoa, người Việt mở nhiều cửa
hàng, bán nhiều mặt hàng khác nhau.
Trên đường Catinat, họ có tiệm bán vật dụng trang trí, viết máy,
mắt kính,… bên cạnh khách sạn Miramar (nay là khách sạn Bông Sen). Đối diện
tiệm này, gần khách sạn Astor (nay là khách sạn Hương Sen) và tiệm may Tân Tân
còn có tiệm bán đồ gốm sứ khá lớn, đồ đạc chưng có khi tràn ra vỉa hè. Chủ tiệm
này cũng là người Ấn, nuôi hai con chó bẹc-giê to nên đám con nít sống gần đó
rất sợ khi đi ngang qua.
Trên đường Ngô Đức Kế (gần tiệm cà phê Phúc Long bây giờ) cũng
có tiệm bán vải của người Ấn. Ngoài các cửa hàng trên, bên cạnh chùa Chà (tên
người dân quanh vùng gọi, thực chất là thánh đường Hồi giáo) đường Thái Lập
Thành là một nhà kho ở số nhà 66, phía ngoài có dường dẫn vào để xe chở hàng
hóa dễ dàng bốc, dỡ. Phần chính của kho nằm phía sau chùa Chà và có diện tích
rất lớn, có khoảng sân rộng.
Trông coi kho là Ali - người Ấn - vóc dáng nhỏ nhắn, tác phong
đứng đắn nói tiếng Việt rất sõi, thường đi xe máy Suzuki. Ngoài ra còn một phụ
tá kiêm tạp vụ thường được gọi là anh Bảy - có thể là người Mã Lai, nước da
sáng, hay đội nón cối bằng nhựa và cỡi xe đạp đi làm. Kho rộng lớn vậy nhưng
Ali và anh Bảy trông coi ngon lành không bị mất mát gì. Sau năm 1975 kho này bị
tiếp quản và trở thành kho hàng của công ty Kim Khí Điện Máy Thành phố.
Năm 1975, nhiều người Ấn bỏ đất đai, nhà cửa và cửa hàng trở về
Ấn Độ và không quay trở lại. Một số nhà ở quận Bình Thạnh, khu ngã tư Bình Hòa
vẫn sống yên ổn lâu nay trên miếng đất mà chủ người Ấn đứng tên, không thể xây
lại hoặc bán đi, vì không có chủ quyền. Ông chủ đất người Ấn ngày xưa, mỗi
tháng đến nhà thu tiền đất, thu là đi ngay không mấy khi trò chuyện… vẫn còn
trong trí nhớ những người lớn tuổi ở đây.
Phạm Công Luận
(Trích “Sài Gòn ngoảnh lại trăm năm”.
Công ty Phan Book xuất bản)
Nguồn: https://nguoidothi.net.vn/nhung-an-kieu-o-sai-gon-35596.html
