Nhạc tờ Sài Gòn
và những bản quay ronéo
Những năm gần đây, nhiều đài truyền
hình, đài phát thanh phía Nam có thực hiện các chương trình nhạc Sài Gòn xưa,
thu hút đông đảo khán giả và được nhiều người yêu thích. Từ sự yêu mến dòng
nhạc Sài Gòn xưa, người yêu nhạc tìm kiếm và mong muốn sở hữu những bản nhạc tờ
Sài Gòn.
Trước đây, những người sưu tầm nhạc
tờ là do sở thích riêng. Nay nhạc tờ trở thành nhu cầu của nhiều người, người
sưu tầm giờ trở thành tâm điểm được nhiều người tìm đến. Trên mạng cũng xuất
hiện nhiều trang web chuyên giới thiệu, giao lưu, trao đổi thông tin, mua bán
các ấn phẩm nhạc tờ xưa có số lượng người truy cập cao. Các hiệu sách cũ cũng
dành hẳn ngăn riêng để trưng bày những ấn phẩm này. Tờ nhạc xưa hiện nay được
trao đổi với giá dao động hai-ba trăm ngàn đồng một ấn bản, cũng có khi lên đến
một triệu đồng tùy theo mức độ quý hiếm, nguyên vẹn và độ đẹp của tờ
nhạc.
Tờ nhạcVũ Thanh Anđược Tinh HoaMiền Nam xuất bản 1966, bản hiếm,
dùng bao sách toán.
Ảnh: TLTG - Duy Quan
Nhà xuất bản (NXB) Tinh Hoa, số 121
Trần Hưng Đạo, Huế (có chi nhánh ở Hà Nội và Sài Gòn), giám đốc là ông Tăng
Duyệt được ghi nhận là NXB đầu tiên in các bản nhạc tờ từ giữa thập niên 1940.
Nhạc tờ in 2 mặt trên giấy dày khổ lớn, gấp đôi lại thành 4 trang, khổ tương
đương A4. Bìa 1 ghi tựa bài, tên tác giả và hình minh họa, trang 2 - 3 kẻ nhạc
bài hát, bìa 4 ghi tên nhà xuất bản và các nội dung khác, hình thức trình bày
này không thay đổi trong suốt 30 năm tồn tại (tính đến tháng 4.1975). Người yêu
nhạc biết được bài hát qua đài phát thanh, băng dĩa; nếu yêu thích sẽ tìm mua
nhạc tờ về tập hát, tập đàn, làm quà tặng…
Ghi nhận đến tháng 10.1954, NXB Tinh
Hoa đã xuất bản 430 bản nhạc của các nhạc sĩ thế hệ đầu tiên của nền tân nhạc
Việt Nam như: Nguyễn Văn Tuyên, Nguyễn Xuân Khoát, Văn Cao, Lê Thương, Phạm
Duy, Lưu Hữu Phước, Đặng Thế Phong, Đoàn Chuẩn, Nguyễn Văn Thương, Trần Hoàn,
Hoàng Trọng…
Năm 1956, NXB Tinh Hoa chuyển vào Sài
Gòn và đổi thành Tinh Hoa Miền Nam (51 đại lộ Trần Hưng Đạo), lần này do nhạc
sĩ Lê Mộng Bảo phụ trách. Bên cạnh đó còn có nhiều NXB nhạc tờ lớn khác như: An
Phú, Sống Chung, Á Châu, Minh Phát… Các NXB thời đó ghi giá bìa giống nhau 7$
cho đến khoảng 1965 thì không in giá nữa. Do nhiều yếu tố tác động, sau 1965
vật giá thay đổi rất nhanh, phải có thỏa thuận giữa NXB với tác giả (trang 2
nhạc tờ ghi rõ “Tác giả xuất bản và giữ bản quyền. Cấm trích dịch, in lại dưới
mọi hình thức”), với người bán cho nên NXB không ghi giá. Bên tổng phát hành và
người bán sẽ quyết định giá bán vào từng thời điểm.
Bộ sưu tập của anh Dương Thanh Thông. Ảnh: TLTG
Ban đầu NXB Tinh Hoa tổ chức in nhạc
tờ đã đặt ra tôn chỉ: “Để biểu dương một nguồn âm nhạc Việt Nam mới trên nền
tảng văn hóa và nghệ thuật”. Nhưng về sau, việc phát hành nhạc tờ trở thành
nguồn thu quan trọng đối với các nhạc sĩ và NXB âm nhạc thời đó. Nhạc sĩ Phạm
Duy trong hồi ký của mình có viết: “Nhờ soạn lời Việt cho các bản nhạc ngoại
quốc thời thập niên 1970, tôi có tiền mua thêm căn nhà để các con tôi, ban nhạc
The Dreamers có chỗ tập nhạc trẻ”. Nhạc sĩ Lam Phương thu tác quyền in nhạc tờ
bài Thành phố buồn, năm 1970 đã mua thêm chiếc xe hơi sang trọng.
Trong khoảng 10 năm 1965 – 1975, Sài
Gòn có thêm vài chục NXB lớn nhỏ ra đời như: Suối Đàn, Diên Hồng, Kiều Nga,
Quảng Hóa, Khai Sáng… Cũng có khi do một nhóm tác giả, nghệ sĩ hợp tác xuất bản
như NXB Hương Lan.
Thời kỳ đầu, nhạc tờ in bằng kỹ thuật
in typo, bìa 1 thường được các họa sĩ vẽ tranh minh họa. Nổi bật trong các họa
sĩ vẽ bìa nhạc tờ là Huy Liêm và Kha Thùy Châu. Bìa do họa sĩ Huy Liêm vẽ theo
lối lập thể với hình khối hình học mạnh mẽ tạo dấu ấn riêng của người họa sĩ
xuất thân từ Trường Vẽ Gia Định. Kha Thùy Châu học chuyên ngành đạo diễn phim.
Bằng những nét mềm mại, ông cho người xem thấy một khung hình huyền ảo trong
phim lãng mạn. Cả hai họa sĩ còn thể hiện rõ phong cách riêng qua chữ ký trên
tờ nhạc.
Khoảng cuối thập niên 1960, nhu cầu
xuất bản các ấn phẩm giáo dục, văn nghệ rất lớn. Và rất nhanh nhạy, Sài Gòn bắt
đầu nhập kỹ thuật in offset. Số lượng nhạc tờ mỗi tháng in một hai trăm bài,
không đủ họa sĩ vẽ bìa. Nay với kỹ thuật in offset, bìa 1 nhạc tờ cho in ảnh
của các danh ca Lệ Thu, Hùng Cường, Nhật Trường, Thanh Lan… hay các tài tử điện
ảnh, như Kiều Chinh với cảnh trong phim Người tình không chân dung, nhạc Hoàng
Trọng - Dạ Chung, hình ảnh sắc sảo, màu sắc rực rỡ.
Ông Trung, cư dân gần 70 năm ở khu
Tân Định, Sài Gòn nhớ lại: đầu thập niên 1970, hàng tuần ông đều tìm mua bản
nhạc mới để tặng bạn gái trong buổi hẹn. Ông nhớ giá bản nhạc tờ ngày đó chỉ
bằng tô phở bình dân, tính theo thời giá bây giờ độ khoảng ba bốn chục ngàn.
Khi đó, bạn gái ông còn sưu tầm bộ 1.001 bài ca hay, nhạc tờ đóng thành tập 50
bản, có chữ ký tác giả.
Sau năm 1975, sách báo, âm nhạc Sài
Gòn bị xem là văn hóa đồi trụy, cấm truyền bá, lưu hành, mọi người phải tiêu
hủy hoặc giao nộp cho chính quyền. Nhạc tờ chung số phận lui vào bóng tối, bị
vứt bỏ, bán giấy vụn, một số ít người lén giữ lại. Khi đó nhà tôi có vài trăm
bản nhạc do các anh chị sưu tầm. Thực hiện lệnh của thành phố nhưng anh thứ năm
của tôi vẫn giữ lại vài chục bản, nhờ vậy sau này khi tôi tự học nhạc có tài
liệu để đàn, hát. Anh tôi còn có “sáng kiến” dùng nhạc tờ làm giấy bao sách,
nhiều người đến nhà chơi thấy nhạc tờ xưa cầm xem, mở ra thấy ghi “Giải tích
hiện đại” (anh ấy học toán ở Đại học Sư phạm).
Giờ cầm những quyển sách “đặc biệt”
của anh, nhìn vào bìa 4 chợt thấy nhiều thông tin thú vị. Bản Tạ tình của nhạc
sĩ Hoàng Thi Thơ đã được danh ca Thanh Thúy thu thanh vào dĩa hát Tình ca quê
hương năm 1970 và được chọn thu trong phim Tiếng hát học trò. Bản Cánh nhạn hồi
âm của nhạc sĩ Châu Kỳ do Thanh Tuyền thu thanh vào Dĩa Việt Nam với phần hòa
âm do Ban nhạc Văn Phụng. Ngay gần nhà tôi có quán nhạc và tổng phát hành Kiều
Nga, số 151 Trần Quý Cáp, quận 3. Xa hơn chút, ở số 365 Phan Đình Phùng, quận
3, có lớp luyện ca tân nhạc Bình Minh do Thanh Vũ, Trung Chỉnh hướng dẫn.
Bộ sưu tập của ông Phương Chánh Hùng. Ảnh: TLTG
Cuối thập niên 1970, khu chợ trời
Huỳnh Thúc Kháng, quận 1, chuyên buôn bán radio, tivi, máy cassette, máy hát cũ,
người đi đến tấp nập. Nhiều người hỏi mua nhạc tờ để tập đàn hát, không ai có
để bán. Không lâu sau, người đến mua băng cassette nhạc xưa được mời mua thêm
nhạc bản quay ronéo.
Nhờ khu chợ trời này, tôi có được
nhiều tập nhạc quay ronéo khổ A5: Con đường tình ta đi của Phạm Duy, Hương xưa
của Cung Tiến, Yêu nhau khi còn thơ của Lê Uyên Phương, 10 bài không tên của Vũ
Thành An, 17 tình khúc Ngô Thụy Miên… Bản quay ronéo lúc đó rất xấu do in trên
giấy tái sinh có nhiều cặn bẩn, mực tái chế nên nhem nhuốc; có nhiều chỗ giấy
bị thủng không biết nốt gì, từ gì…
Thật ra kỹ thuật in ronéo đã có ở Sài
Gòn từ đầu thập niên 1960. In ronéo đơn giản, dễ thực hiện, nhanh, rẻ nên được
dùng để in tài liệu học tập, làm đặc san Xuân… lưu hành trong học đường, các
hoạt động văn nghệ. Nhiều nhạc sĩ tài danh hôm nay, thời thập niên 1960, khi
mới bắt đầu viết nhạc đã nhờ in ronéo bài hát mới để tặng bạn bè và phổ biến
đến mọi người. Đến cuối thập niên 1980, Sài Gòn đã nhập về máy photocopy hiện
đại, bản chụp nhanh, sạch, đẹp và hậu quả là các tiệm quay ronéo lâu đời trên
đường Lý Thái Tổ, khu Ngã Bảy dần biến mất. Lần này, tôi lấy các tập nhạc quay
ronéo trước đây, tẩy bớt những chỗ dơ mang ra photocopy lại, tôi lại có được
tập nhạc mới đẹp.
Ngày nay, những tác giả trẻ dùng các
phần mềm Encore, Final bằng vài thao tác đơn giản là kẻ xong bài nhạc, bấm in
là có ngay bản rõ đẹp. Tôi vẫn kẻ những bản nhạc yêu thích theo cách này cho
mình, để tặng bạn bè. Riêng tựa bài, tên tác giả chừa lại, in ra sẽ vẽ tay thêm
theo các font chữ cách điệu, học từ các họa sĩ vẽ nhạc tờ ngày xưa.
Có lần, tôi trao đổi với giám đốc một
công ty sách lớn của thành phố, đề nghị họ in lại nhạc tờ những bản nhạc hay
của các tác giả tên tuổi mà chưa từng được in thành nhạc tờ. Câu trả lời là một
cái lắc đầu, xua tay.
Tranh của các họa sĩ Duy Liêm, Kha
Thùy Châu… vẽ bìa cho những bản nhạc tờ năm xưa giống như những bức tranh phù
thế. Những cảnh cũ, người xưa trong tranh giờ đã trôi xa, nhạc tờ Sài Gòn gợi
lại trong tâm trí người yêu nhạc những kỷ niệm về tháng ngày xưa ấy…
Hoàng Phương Anh
Nguồn:
https://nguoidothi.net.vn/nhac-to-sai-gon-va-nhung-ban-quay-roneo-28383.html
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét