LÊ QUÝ ĐÔN KHUNG TRỜI KỶ NIỆM

Đại lộ La Somme

Đại lộ Hàm Nghi

Đại lộ Hàm Nghi là trục lộ quan trọng của trung tâm Sài Gòn cùng các đường Lê Lợi, Nguyễn Huệ, Trần Hưng Đạo nhưng tới giờ rất ít tư liệu viết về con đường này cũng như về phần hình ảnh xưa chỉ tập trung ở các khu vực như chợ Cũ, tòa đại sứ Mỹ cũ, phần giáp bến Bạch Đằng. Khi tra các tư liệu của Pháp về con đường de la Somme cũng khó kiếm được các bài viết đầy đủ nên trong phạm vi bài này tôi chỉ tập trung vào những điểm đặc biệt.

Đại lộ Hàm Nghi nằm trên địa bàn quận 1 Sài Gòn có chiều dài gần một cây số, chiều rộng mặt đường khoảng 56 m đi qua các giao lộ với Công Lý (Nam Kỳ Khởi Nghĩa), Pasteur, Tôn Thất Đạm, Võ Di Nguy (Hồ Tùng Mậu), Hải Triều và chấm dứt tại bến Bạch Đằng (Tôn Đức Thắng).

Trước khi người Pháp xâm chiếm con đường này là một rạch lớn, về sau người Pháp cho xây dựng hai bên rạch hai con đường mang cùng số 3 năm 1863. Đến năm 1865 hai đường này đổi tên này là đường Canton bờ phía bắc rạch và đường Dayot bờ phía nam rạch. Đến năm 1870 người Pháp cho lấp con rạch mở rộng nhập hai con đường này lại lấy tên là Canton theo quyết định 14/5/1877 của thống đốc Nam Kỳ. Ngày 24 tháng 2 năm 1897 lại tách ra hai con đường và ở giữa có một tiểu đảo. Đường phía Bắc đặt tên là đường Krantz, đường phía Nam là đường Duparré. Ngày 22 tháng 4 năm 1920 lại nhập chung hai đường lại và đổi tên là de la Somme. Trận Somme diễn ra vào mùa hè và mùa thu năm 1916, là một trong những trận đánh lớn nhất của Chiến tranh thế giới thứ nhất. Với con số thương vong hơn 1 triệu người, đây được xem là một trong số những trận đánh đẫm máu nhất trong lịch sử loài người. Năm 1935 lại đổi là allées Ricquebourg.

Khi Pháp ra đi, năm 1955 chính phủ quốc gia Việt Nam đặt tên đường này là Hàm Nghi và tên này được giữ tới ngày hôm nay.

Đường Hàm Nghi một thời là nơi phát xuất của các xe tramway đi các tuyến trong thành phố Sài Gòn cũng như các tuyến xe lửa đi qua cảng và về nhà ga Sài Gòn. Nhà ga sài Gòn đầu tiên được thiết lập trên đường Hàm Nghi gần bến Bạch Đằng về sau dời về khu vực chợ Bến Thành.

Tramways chạy bằng đầu máy hơi nước loại nhỏ trên đường Hàm Nghi (de La Somme)

Dấu vết đường ray còn lại trên đường Hàm Nghi trước năm 1975

Với số tư liệu ít ỏi trong phạm vi bài này tôi chỉ có thể chú ý vào các điểm quan trọng trên đường Hàm Nghi như: Tòa nhà hỏa xa, đài Pháp Á, Ngân hàng Việt Nam thương tín, Ngân hàng BFC, khu chợ chim, chợ cũ, tổng nha thuế vụ.

1. Tòa nhà sở hỏa xa Sài Gòn:

Tiền thân là trụ sở Chemins de fer de l’Indochine (CFI) được xây dựng từ năm 1910 và khánh thành năm 1914 dùng làm văn phòng điều hành mạng lười xe lửa phía nam. Tháng 5 năm 1952 trở thành trụ sở hỏa xa Việt Nam nằm dưới sự quản lý của bộ công trình công cộng và vận tải.

Những năm từ 1965 đến 1966 mặt tiền nơi đây là pháp trường để xử những phần tử chống đối chính quyền và tội phạm nguy hiểm, trường hợp như Tạ Vinh, Lê Văn Khuyên..

2. Đài Pháp Á:

Nằm ở góc ngả tư Hàm Nghi - Công Lý là tòa nhà xưa kia là đài phát thanh Pháp Á.Đài phát thanh Pháp Á là một đài phát thanh Pháp đã phát sóng từ năm 1950 đến 1956 từ Sài Gòn Đông Dương thuộc Pháp và chuyển giao cho Việt Nam Cộng Hòa vào năm 1955. Đài này đã phát thanh bằng tiếng Pháp, tiếng Việt, tiếng Hoa, tiếng Quảng Đông và English. Nhân viên sử dụng cho đài là 140 người, trong đó một nửa là người Việt Nam, kể cả giọng nói của ông Jacques Chancel. Máy phát của đài là một trong những máy mạnh nhất trên thế giới, bao gồm vùng Viễn Đông, Ấn Độ, và một phần Châu Đại Dương và Bắc Âu. Sự khai sinh của đài là kết quả của một thỏa thuận Pháp - Việt từ năm 1949, từ đài tiếng nói của Pháp khi xưa là đài phát thanh Sài Gòn, được chuyển giao cho Nhà nước Việt Nam trong 1950. Đài dừng phát sóng Tháng tư 1956 theo yêu cầu của Ngô Đình Diệm, tổng thống của Việt Nam.

Ông Hoàng Cao Tăng, cố giám đốc đài phát thanh Pháp Á (RADIO FRANCE ASIE) Với vai trò được đảm nhiệm này, ông đã đóng góp rất nhiều công lao trong việc duy trì và phát huy nền âm nhạc Việt Nam trong những thập niên 50 & 60. Trong thời gian tại chức, ông đã tổ chức thường xuyên những cuộc tuyển lựa ca sĩ và tài tử trong nhiều lãnh vực như thi ca, tân nhạc, cổ nhạc … để tuyển chọn những tài năng cho nền nghệ thuật sân khấu của đất nước, và chính ông đã khám phá, nâng đỡ biết bao nghệ sĩ đã thành danh trong nhiều lãnh vực khác nhau, điển hình là ca nhạc sĩ Duy khánh, nghệ sĩ đa dạng Hùng Cường, nghệ sĩ Tùng Lâm, Vân Hùng, Bích Thủy, ca sĩ Thanh Vũ, ca sĩ Băng Tâm, ca sĩ Minh Trang (hiền thê của cố ns Dương Thiệu Tước), thành lập ban nhạc thiếu nhi Tuổi Xanh của bà Kiều Hạnh, trong đó có ca sĩ Mai Hương vv…

Ông cũng đã ưu ái giúp đỡ rất nhiều cho nhạc sĩ Phạm Duy cùng ban hợp ca Thăng Long với Hoài Bắc Phạm Đình Chương, ca sĩ Thái Thanh … và tạo điều kiện cho họ được trình diễn, cũng như phổ biến những sáng tác khi những vị này mới di cư vào trong miền Nam vv…

Tòa nhà nóc hình củ hành của đài phát thanh Pháp Á nay không còn nữa.

Đài phát thanh Pháp Á

Thiệp chúc mừng giáng sinh của đài

Lịch phát thanh của đài

Đoạn ghi âm lời chia tay của ban biên tập đài Pháp Á cách đây 60 năm

The Vinh Loi Bachelor Officers' Quarters, 129-131 Ham Nghi Boulevard, Saigon, South Vietnam, 1965.

Đường Hàm Nghi & Công Lý, bên phải trong hình là
trường Kỷ Thuật Cao Thắng và chợ Chim, Chó

Giao lộ Hàm Nghi-Pasteur. Tòa nhà bên phải là Ngân Hàng Giao thông,
bên trái là Nha tổng giám đốc thuế vụ

Nha tổng giám đốc thuế vụ

3. Chợ cũ - chợ chim chợ chó:

Đầu tiên chúng ta nói đến chợ chim chợ chó. Nó bắt đầu từ ngả tư Hàm Nghi - Công Lý kéo dài qua khỏi ngả tư Hàm Nghi - Pasteur. Ở đoạn đầu từ vách tường của trường kỹ thuật Cao Thắng trở đi người ta buôn bán dọc theo lề đường còn cuối đoạn qua giao lộ Pasreur thì người ta bán trong nhà. Nói là chợ chim chợ chó chứ thực ra bán nhiều loại động vật lắm. Ở đây tôi nhớ thời còn quân đội Mỹ, đã có nhiều người lính Mỹ bị gạt khi mua những con chó có đốm, có sọc thật ra là được nhuộm bằng màu. Trong khu này còn những gian hàng bán các loại băng tape, cassette, phim cuộn các hiệu Kodak, Fuysi,..., các máy chụp hình và thượng vàng hạ cám các món vật dụng khác như đồ sắt, bánh mì.

Còn chợ cũ. Tại sao gọi là chợ cũ? Có phải hồi xưa đã tồn tại một cái chợ rồi chợ này dời về chợ mới. Nói đến đây có rất nhiều người Sài Gòn những thế hệ sau về sau cuối thế kỷ 19 đều lầm tưởng là chợ cũ nằm ở đường Hàm Nghi, thật ra nó nằm ở đường Nguyễn Huệ (Charner) ở vị trí mà sau đó tòa Trésor à Saigon được xây dựng thay thế vào khi người Pháp xây xong ngôi chợ mới. Ngôi chợ này kéo dài mặt sau ra tới đường Võ Di Nguy sau này.

Xem bài "Chợ Bến Thành" : http://thaolqd.blogspot.com/2015/02/cho-ben-thanh-ben-thanh-may-man-con.html

Chợ chim chợ chó bên vách tường trường kỹ thuật Cao Thắng

Ngả tư Hàm Nghi - Tôn Thất Đạm

Tiệm thịt Thái Hưng số 48 Hàm Nghi

Đi tới góc Hàm Nghi - Võ Di Nguy, ta thấy tiệm An Lợi Hiếu nằm ở góc giao lộ. Giờ tiệm này không còn mà thế vào đó là tiệm bánh Như Lan.

4. Ngân hàng Việt Nam Thương tín:

Bên kia ngả tư Hàm Nghi - Tôn Thất Đạm là một tòa cao ốc xưa kia là trụ sở ngân hàng Việt Nam thương tín.

Tòa nhà Ngân hàng Việt Nam Thương Tín góc Hàm Nghi-Tôn Thất Đạm đang xây dựng (nay là Vietinbank). Bên phải màu vàng là Tổng Nha Thuế Vụ, góc Hàm Nghi-Pasteur.

ĐL Hàm Nghi, bên phải là Ngân Hàng Việt Nam Thương Tín

Ngân Hàng Việt Nam Thương Tín bây giờ

5. Ngân hàng Franco - Chinoise BFC:

Tòa nhà tại 32 Hàm Nghi (giao lộ Hàm Nghi -Hải Triều) ban đầu được xây dựng vào năm 1925-1926 là trụ sở của Société Financiere française et Coloniale (Tổng công ty Tài chính và thuộc địa Pháp, SFFC), một công ty cổ phần lớn thành lập năm 1920 với số vốn 30 triệu Francs của tỷ phú doanh nhân và cựu ngoại giao Octave Homberg (1876-1941).

Năm 1939, tòa nhà trụ sở SFFC được bán cho Banque Franco-Chinoise pour la commerce et l'industrie (Ngân hàng Pháp - Trung về Thương mại và Công nghiệp, BFC), mà trước đây được đặt tại 160 đường Mac -Mahon [Công Lý]. BFC di dời tất cả các hoạt động của nó về số 32 boulevard de la Somme, mở rộng hoạt động của mình, loại bỏ mái vòm cũ của tòa nhà bổ sung thêm một tầng.

Trụ sở của Société Financiere française et Coloniale

Tờ quảng cáo của Société Financiere française et Coloniale

Về sau là Banque Franco-Chinoise pour la commerce et l'industrie, ta thấy nóc hình củ hành đã bị phá bỏ để thêm một tầng lầu.

Banque Franco-Chinoise thời VNCH

Banque Franco-Chinoise trong thời gian đại sứ quán Mỹ (cũ) bị đánh bom

6. Tòa đại sứ Mỹ (cũ):

Tòa nhà Đại sứ quán Mỹ đầu tiên tại 39 Hàm Nghi là nơi mà nhân viên CIA Alden Pyle mà tác phẩm "người Mỹ thầm lặng" của Graham Greene đề cập. Ngày 30 tháng 3 năm 1965, nó đã trở thành mục tiêu của một vụ đánh bom xe, bởi Lực Lượng Đặc Biệt đội F21 của MTGPMN , đã giết chết 22 người bị thương và 183, việc di chuyển Đại sứ quán Hoa Kỳ vào năm 1967 về một vị trí an toàn hơn tại số 4 đại lộ Thống Nhất (Hiện tại Lê Duẩn). Hôm nay, tòa nhà tại 39 Hàm Nghi là Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Đây là tòa đại sứ đầu tiên đặt tại Sài Gòn khi Hoa Kỳ công nhận chính phủ Bảo Đại vào năm 1950.

Xem chi tiềt ở: http://thaolqd.blogspot.com/2015/06/ngay-ay-va-bay-gio-381.html

7. Tổng nha thuế vụ:

Khởi đầu nó nhà ông Wangtai (Vương Đại) được dùng làm tòa thị trường thành phố ngày 4 tháng 4 năm 1867, tháng 11 năm 1867 lại dùng làm phòng Commerce et de tribunal de commerce và sau đó là khách sạn Cosmopolitan, là một thương gia người Hoa, bang trưởng bang Quảng Đông, rất giàu có và có thế lực ở Sài Gòn lúc bấy giờ. Về sau kiến trúc sư Foulhoux xây dựng lại từ năm 1885 đến 1887 biến nó thành hotel des douanes et régie.

Thời VNCH nơi này là tổng nha quan thuế.