Những công trình trong ký ức

Quảng trường Francis Garnier

Quảng trường Lam Sơn
Công viên Lê Lợi

Ngày nay thì vết tích toàn bộ khu này kể cả cái xưa nhất và cái mới đây nhất đã bị hoàn toàn xóa sổ. Tôi viết bài này dành cho mọi người nhớ về một công viên giữa lòng thành phố Sài Gòn như một lời ai điếu dành cho số phận của nó.

Ngày xưa khi người Pháp xây dựng thành phố Sài Gòn. Họ đã chú trọng đến những công trình phục vụ cho đời sống sinh hoạt, trong đó là việc quy hoạch lại toàn bộ khu vực trung tâm. Lúc đó khu vực này còn nhiều cây cối mọc um tùm và con kênh chạy dài mà sau này là đường Charner. Đầu thế kỷ 20 nhà hát thành phố xây dựng xong, người Pháp cho xây dựng phía trước một công viên ngăn cách bởi đường Catinat để tạo hài hòa cho không gian kiến trúc này.

Tượng Francis Garnier phía sau lưng là khu vực cây cối um tùm chưa có đại lộ Bonnard

Sau khi khánh thành nhà hát thành phố (theatre munucipale), người Pháp cho xây một công viên như đã nói ở trên và ngày 12 tháng 1 năm 1902 cho khánh thành bức tượng cùng lúc đặt tên cho công viên này là Francis Garnier. (theo tài liệu trang Saint-Etienne-Hanoï-Paris: Francis Garnier- http://www.forez-info.com/encyclopedie/histoire/150-saint-etienne-hanoi-paris-francis-garnier.html)

Bức tượng quay lưng về hướng đại lộ Bonnard và nhìn vào nhà hát thành phố.

Thế còn Francis Garnier là ai? Điều này ai đã từng làm học trò trước năm 1975 tại miền nam Việt Nam cũng đều biết qua giờ học sử.

Marie Joseph François (Francis) Garnier (25 tháng 7 năm 1839 – 21 tháng 12 năm 1873) là một sĩ quan người Pháp và đồng thời là một nhà thám hiểm, được biết đến vì cuộc thám hiểm sông Mekong 1866-1868 tại khu vực Đông Nam Á, cũng như vì chiến dịch quân sự do ông chỉ huy ở Bắc Kỳ năm 1873 và bị giết bởi quân Cờ Đen.

Sử Việt cũ thường phiên âm tên Garnier là Ngạc Nhi.(Wikipedia)

Sau đây chúng ta xem một đoạn bài viết của Nguyễn Dư từ Lyon viết về việc cải táng thi hài của Francis Garnier: 

" Chiếc xác mất đầu của Francis Garnier được trung sĩ Champion mang về thành cùng với xác của hai lính thuỷ cùng bị giết. (...) Sau buổi lễ cầu hồn do đức cha Puginier thực hiện vào lúc 8 giờ sáng ngày 23/12 (năm 1873) trước sự có mặt của các cha Sohier và Colomer, các thi thể được đóng trong các áo quan bằng gỗ rất dày và được chôn gần Hoàng cung ở chân hai gốc đa lớn ". ( André Masson, Hà Nội giai đoạn 1873-1888, Bản dịch của Lưu Đình Tuân, Hải Phòng, 2003, tr. 58).

Theo thoả thuận được kí kết, mấy cái xác chỉ được chôn tạm gần Hoàng cung. Bao giờ tìm được đất khác thì phải dời đi.

Ngày 31/8/1875, triều đình nhà Nguyễn kí thoả ước nhường đất (nhượng địa) cho Pháp. Khu Nhượng địa nằm phía bờ đê sông Hồng, quanh nhà thương Đồn Thuỷ (Bệnh Viện Hữu Nghị ngày nay).

Có đất, Pháp xây nghĩa địa. Garnier được cải táng.

7 giờ 30 sáng ngày 3/11/1875 bác sĩ Jardon cho khai quật tử thi Garnier để khám nghiệm, viết báo cáo pháp y. Công việc kéo dài đến 4 giờ chiều mới xong. Đám tang được cử hành đưa về một nhà thờ nhỏ của Hà Nội. 7 giờ sáng hôm sau (4/11/1875) đức cha Puginier làm lễ cầu hồn. Sau đó, đám tang được đưa về nghĩa địa mới trong khu Nhượng địa (sđd, tr. 59).

Masson không kể tiếp " hậu vận " của Garnier.

Nằm trong khu Nhượng địa nhưng Garnier vẫn chưa được mồ yên mả đẹp. Gia đình Garnier đòi chôn Garnier trên " đất Pháp ", tại Sài Gòn. Lại cải táng. Ngày 16/12/1875, chiếc áo quan đựng hài cốt Garnier cập bến Sài Gòn. Garnier được đem về chôn tại nghĩa địa Tây (cimetière européen) (địa điểm công viên Lê Văn Tám ngày nay). (Albert de Pouvourville, Francis Garnier, Plon, 1931, tr. 234). Ngôi mộ của Garnier tại Sài Gòn (Tombeau de Francis Garnier à Saigon) được vẽ lại trong sách của de Pouvourville (tr. 192-193). Nhưng tiếc rằng mộ vẽ lại không phải là ngôi mộ được đại uý Charles Peyrin chụp ảnh, năm 1928. Mộ Garnier nằm cạnh mộ de Lagrée ! Lí do của sự gần gũi này như sau :

Trước khi được phái ra Hà Nội năm 1873, Francis Garnier sống tại Sài Gòn và đã từng là phụ tá đắc lực của Doudart de Lagrée trong đoàn thám hiểm sông Cửu Long (từ 5/6/1866 đến 29/6/1868). De Lagrée hơn Garnier 16 tuổi. Hai người tin cậy lẫn nhau. Đặc biệt, Garnier rất mến phục vị trưởng đoàn. Sang đến Trung quốc thì de Lagrée bị bịnh gan, chết tại Vân Nam, ngày 12/3/1868. (De Pouvourville chép là ngày 26/3/1868) (sđd, tr. 120). Garnier quyết định mang thi hài của de Lagrée đi tiếp đến Thượng Hải, lấy tàu trở về chôn ông trên " đất Pháp ", tại Sài Gòn. (Francis Garnier, Voyage d'exploration en Indochine, Jean-Pierre Gomane giới thiệu và chú giải, La Découverte, 1985, tr. 224-226).

Tình cảm sâu đậm của Garnier đối với de Lagrée được mọi người trân trọng. Năm 1875, hài cốt Garnier được mang từ Hà Nội vào Sài Gòn. Người Pháp chôn Garnier cạnh de Lagrée. Cho " thầy trò " gặp lại nhau. Tấm ảnh của Peyrin cũng cho thấy tác giả sách Francis Garnier đã chép sai ngày chết của de Lagrée. 

Tháng 7/1976 Sài Gòn đổi tên thành Thành phố Hồ Chí Minh. Vài năm sau, nghĩa địa Tây bị giải toả. Nước Pháp cho Bá Đa Lộc, Doudart de Lagrée, Francis Garnier... " hồi hương ". Lại cải táng. Hài cốt các ông đáp máy bay sang Singapour, rồi được chuyển lên tàu Jeanne d'Arc, đưa về Pháp. Tàu cập bến Brest ngày 26/4/1983. De Lagrée được an nghỉ tại quê nhà vùng Dauphiné. Garnier được táng tại đài kỉ niệm dựng tại ngã tư Saint Michel - Observatoire, quận 5, Paris. (J.P. Gomane, sđd, tr. 17).

Francis Garnier (1839-1873) lập được thành tích... ba lần cải táng. Một kỉ lục !

Nguyễn Dư (Lyon, 3/2010)

Mộ của Francis Garnier trong nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi (cimetière Massiges)

Tem Đông Dương in hình Francis Garnier

 Phiên bản tượng Francis Garnier tại quảng trường Marengo (ngày nay là Jean Jaurès) của điều khắc gia Tony Noël đã bị quân Đức mang đi năm 1942.

Những thay đổi theo dòng thời gian của công trường Francis Garnier và không gian chung quanh.

Khi phát triển hoàn chỉnh người Pháp chi xây dựng một nhà tròn dùng cho dàn nhạc kèn biều diễn mà người dân Sài Gòn thờ đó gọi nôm na là "Bồn kèn"

Năm 1940 tượng Francis Garnier vẫn còn đó và bồn kèn đã dỡ bỏ

Năm 1943 tượng Francis Garnier không còn 

Thời gian sau những kiến trúc hiện đại thay thế dần và

 một đài nước được xây ở vị trí bồn kèn

Khi người Pháp ra đi, chính phủ Việt Nam quyết định đặt tên công viên này là công viên Lê Lợi và khu vực đài nước gọi là công trường Lam Sơn. Nhưng cái tên công viên Lê Lợi thì lại ít người biết mà gọi chung là công trường Lam Sơn.

Công viên Lê Lợi khi chưa có tượng thủy quân lục chiến

Năm 1967, tại vị trí trước đây là bức tượng Francis Garnier chính quyền Đệ nhị Cộng hòa Việt Nam đã cho xây dựng tượng đài Thủy quân lục chiến cao 9 mét, trong tư thế xung phong hướng vào trụ sở Hạ viện. Dư luận đương thời cho đó là một điềm gở khi quân đội "chĩa súng" vào Quốc hội.

Ngày 25 tháng 7 năm 1970, hai người Pháp phản chiến là André Marcel Menras và Jean Pierre Debris đã trèo lên tượng để phất cờ Mặt trận Giải phóng Miền Nam Việt Nam và rải truyền đơn kêu gọi phản chiến. Cả hai đều bị chính quyền Sài Gòn bắt giam và bị Tòa án binh Sài Gòn kết tội "phá rối trị an" với mức án bốn năm tù giam đối với Jean Pierre Debris và ba năm tù giam cho André Marcel Menras. Cả hai bị giam ở khám Chí Hòa sau đó cả hai đều bị đày ra Côn Đảo mãi đến đến cuối năm 1972 thì được trả tự do và trục xuất về Pháp.

Đô thành Sài Gòn – 30 tháng 4 : Cảnh sát Trung tá Nguyễn Văn Long tuẫn tiết trước tượng đài Thủy quân lục chiến (khuôn viên Công trường Lam Sơn, đối diện tòa Hạ nghị viện).

Tượng đài Thủy quân lục chiến bị phá bỏ vào ngày 2/5/1075

Sau 1975 bức tượng "mẫu tử" được dựng tại công viên này.

Và những gì các bạn đều biết sau đó, công viên và đài nước đã bị xóa bỏ dành chổ cho công trình metro. Từ đây cái tên công trường Lam Sơn và công viên Lê Lợi giờ chỉ còn trong ký ức của người Sài Gòn.

Làm sao bia đá không đau?

08/10/2014 - 10:40 AM

LTS. Tác giả bài báo dưới đây đã nói hộ cho tất cả những ai tự cho mình là “người Sài Gòn” về cảm giác thảng thốt hụt hẫng trong những ngày này khi phải chứng kiến cảnh hấp hối của những dấu tích cuối cùng còn sót lại của Hòn ngọc Viễn Ðông. Ðau xót chứng kiến, rồi hình dung rồi đây dinh Xã Tây (trụ sở UBND TP.HCM hiện nay) lọt thỏm thấp tè khi đối mặt với một cao ốc tân thời hãnh tiến ở vị trí thương xá Tax là không ai không bật lên câu hỏi: “Làm sao bia đá không đau?”

Những ngày vừa rồi lại thêm một kiến trúc xưa và đẹp ngay trung tâm Sài Gòn được báo tử. Ðó là thương xá Tax, xa xưa còn có tên thương xá Charner. Thật bất ngờ toà nhà này được thông báo sẽ bị đập bỏ hoàn toàn, các cửa hàng của thương xá sẽ bị dời đi để nhường chỗ cho một cao ốc 40 tầng. Lại thêm một sự đổi thay đột ngột gây tranh cãi lớn như khi người dân một tuần trước đó ngỡ ngàng trông thấy cây xanh và bồn phun nước ở giao lộ Nguyễn Huệ - Lê Lợi bị phá bỏ với lý do xây dựng metro.

Nếu một ai đó trong số quý vị có những lợi ích riêng tư ở đây, những món quà “lại quả” nào đấy thì chúng tôi xin khẩn cầu hãy chừa ra những chốn linh thiêng, những vị trí đã trở thành linh hồn của thành phố.

“Những gì vừa mất không thể siêu thoát”

Người dân Sài Gòn có thể có những cách nghĩ khác nhau, cách phản ứng khác nhau trước hiện tượng khu trung tâm bắt đầu bị thay đổi hàng loạt. Ngày 18.8, tôi chứng kiến nhiều người dân đổ về thương xá Tax để tranh thủ mua hàng đại hạ giá vì sắp “dẹp tiệm”. Nhưng cùng lúc ấy, vẫn có nhiều người dân khác, kể cả những bạn trẻ tuổi đôi mươi mang máy ảnh, máy điện thoại, máy tính bảng đến chụp hình và quay phim toà nhà từ bên trong đến bên ngoài. Ở quán cà phê Highland trên lầu ba, nơi có các ô cửa kính trông ra đường Nguyễn Huệ và giao lộ Nguyễn Huệ - Lê Lợi, một cách lặng lẽ, không ít người đến đây để gấp gáp tận hưởng trở lại những giây phút riêng tư từng có, những giây phút chỉ vài ba tuần nữa sẽ không bao giờ gặp lại. Tôi bắt gặp cả người già, người trẻ đều hướng mắt, hướng ống kính nhìn xuống hai con đường Nguyễn Huệ và Lê Lợi. Dường như ai cũng thở dài khi thấy hình ảnh phố xá tấp nập mới đây thôi nay trở nên hoang tàn, xơ xác khi mặt đường bắt đầu bị cày xới và những hàng rào ngăn cách công trường đã được dựng xong. Trông tang thương nhất là bồn phun nước giữa giao lộ đã bắt đầu bị đập nham nhở. Hàng liễu xanh mơ mộng quanh bồn cũng như một số cây sao ở phía đối diện toà nhà Union square (ngày xưa là đất Eden) đã bay lên trời mất rồi. Giờ đây, công viên trước nhà hát Thành phố nhìn từ trên cao giống một chiếc sân rỗng tuếch...

Nếu xây metro phải chấp nhận cảnh ngổn ngang này, thì xây xong có trả lại như xưa?

Trời xám xịt, một cơn mưa buổi trưa tầm tã chợt đổ xuống. Ô hay những chú gà Gaulois – phù điêu trên các cửa sổ thương xá Tax cũng rơi lệ buồn. Cô “Hậu khảo cổ” vừa viết trên Facebook: “Tháng bảy này những gì vừa mất sẽ không bao giờ siêu thoát…”. Vâng, những toà nhà xưa đẹp, những cảnh quan phố xá đã nhiều năm nay là cột mốc của thành phố, là ký ức tập thể của người dân đều đã làm nên hồn thịt của đô thị. Tất cả đều có linh hồn, lẽ nào chỉ trông một chốc đã và sẽ trở thành vong hồn? Nghĩ đến đó, lòng tôi bỗng ngân lên câu hát của Trịnh Công Sơn: “Làm sao em biết bia đá không đau...”. Chao ơi, lẽ nào những ngôi nhà, những góc phố từng là hình ảnh tiêu biểu, từng góp phần làm nên Sài Gòn – Hòn ngọc Viễn Ðông bỗng phải theo một số mệnh nào đấy để hoá thành “Diễm xưa”, hoá thành hình ảnh, hiện vật chỉ lưu giữ trong viện bảo tàng hay chỉ tồn tại trong tâm tưởng, khói cà phê, khói nhang đèn? Phải chăng đó là số mệnh chung cho những đô thị phát triển hiện đại?

Hãy xem Paris, London hay Moskva, Washington, New York… mặc dù có đủ những phương tiện hiện đại như metro, thương xá cao và ngầm, những tháp nhà chọc trời nhưng người ta vẫn suy nghĩ và tìm được giải pháp để giữ gìn và tôn tạo được những kiến trúc và cảnh quan xưa đẹp, tiêu biểu của một thời và nhiều. Chẳng hạn, ở Paris, chung quanh nhà hát Lớn, nhà thờ Ðức Bà, Khải hoàn môn, tháp Eiffel, Toà thị chính, thương xá La Fayette vẫn có rất nhiều lối ra vào metro. Ở London cũng vậy: tu viện Westminster, tháp Big Ben, những chiếc cầu qua sông Thames, thương xá Harrods vẫn tồn tại như từ trước đến giờ, không hề có chuyện nhân danh xây xe điện ngầm, đường hầm, mở rộng đường để thay đổi, chỉnh sửa cảnh quan và kiến trúc. Ở nhiều đô thị lớn Âu - Mỹ hay Nhật Bản, người ta xây dựng nhiều công trình ngầm song họ hết sức tránh không làm thay đổi từng viên gạch lót đường, từng ngôi nhà, dãy phố đã có.

Xung quanh rồi cũng phải đập hết cho cân bằng với cao ốc 40 tầng chỗ thương xá Tax?

Một người bạn tôi là kỹ sư xây dựng, học hành ở Paris, nói rằng khi người ta làm metro có thể phải đào đường, phải chặt cây, phải chấp nhận cảnh công trường ngổn ngang một thời gian. Nhưng sau đấy, các nhà xây dựng và quản lý đô thị phải tái tạo, phải khôi phục toàn bộ cảnh quan đã có. Nhờ đó, anh nói, “chúng ta mới còn được Paris, London và những đô thị - báu vật của quốc gia, của nhân loại”. Tuy nhiên, khi hỏi anh ở Việt Nam có quy định xây dựng metro phải như thế nào, có quy định quy hoạch giữ được xưa trong nay hay không, liệu sắp tới đường Lê Lợi, Nguyễn Huệ có được trả lại như cũ thì anh cười ngần ngại: “Ðúng ra là phải như thế nhưng tôi không rõ, không biết trong tương lai người ta có hành xử như vậy không. Nghe nói cùng với xây dựng metro, ban ngành này ban ngành kia còn dự kiến nhiều công trình khác nữa!”.

Thôi rồi, ở Việt Nam đến nay đã có không ít tiền lệ xây sửa cái mới thì cùng lúc và sau đó làm hư hỏng, thậm chí phế bỏ cái cũ, lãng quên vẻ đẹp của quá khứ. Chính tại trung tâm Sài Gòn và Hà Nội, chúng ta đã có những tiền lệ đau lòng – phá cảnh quan, phá kiến trúc cũ đi và rồi chia tay vĩnh viễn không khôi phục được nét xưa. Tệ hơn nữa, người ta còn thay đổi chức năng và công dụng vốn có của những công trình xưa hoàn chỉnh. Chỉ mới vài năm trước, công viên Chi Lăng - chiếc vườn treo gần 100 tuổi trên phố Ðồng Khởi, nay chỉ còn là cái tên “dán nhãn” lên một sảnh bêtông trang điểm cho toà tháp đôi Vincom A thô kệch. Và ngay bên kia đường, cả một dãy phố đầy chứng tích lịch sử và văn hoá, bao gồm thương xá và khu căn hộ Eden, cà phê Givral, rạp hát Măng Non, rạp hát Eden, nhà sách Xuân Thu, phòng vé máy bay, toà nhà Sài Gòn tourist (nguyên là nhà hàng La Pagode) đã bị bứng đi. Thay vào đó, người ta xây nên khu thương mại Vincom B, nay sang tên là Union square, may mắn không thô kệch. Nhưng sẽ mất bao lâu nữa để Union square có được cái sắc màu văn hoá độc đáo mà Eden đã có từ những năm 1920?

Tất cả đều có linh hồn, lẽ nào chỉ trông một chốc đã và sẽ trở thành vong hồn? 

Thật bất hạnh, đến giờ linh hồn và hình ảnh của công viên Chi Lăng, khu nhà Eden vẫn không có được một bảng đồng, một panô để ghi dấu linh hồn tại chốn xưa. Ôi, phải chăng toà nhà thương xá Tax, bồn phun nước giao lộ Nguyễn Huệ - Lê Lợi, công viên trước cửa nhà hát Thành phố cũng sẽ rơi vào tiền lệ đau thương ấy? Và rồi, chúng ta lại phập phồng nghĩ đến tương lai của tượng đài Trần Nguyên Hãn, toà nhà Hoả xa và ngay cả chợ Bến Thành, liệu có phải ra đi vì lý do nhường đất cho metro, nhường đất cho những khu shopping ngầm, những cao ốc thương mại mấy chục tầng chót vót? Những ai đã vô tình không biết bia đá cũng đau, không cảm được lòng người quyến luyến với những ký ức đẹp, không tôn trọng những giá trị vĩnh hằng ấy?

Sao không lắng nghe dân và học Hà Nội?

Quý vị hãy lắng nghe nỗi đau, hay lấy ý kiến người dân rộng rãi khi muốn thay đổi bản đồ của ký ức, bản đồ của tâm hồn của người Sài Gòn và những người yêu Sài Gòn khắp năm châu bốn biển. Quý vị vẫn còn thời gian và cần dừng lại ngay việc cưa cây, việc phá vỡ, việc di dời những kiến trúc và cảnh quan đã định hình tốt đẹp ở trung tâm thành phố. Chúng tôi tin rằng Hội đồng Nhân dân, UBND TP.HCM, các hội đoàn xã hội, báo chí truyền thông, đủ sức huy động trí tuệ để tìm giải pháp đặt metro ở những vị trí khác không làm tổn thương lòng người, tìm giải pháp kỹ thuật xây dựng tốt hơn, gắn liền với yếu tố kinh tế - xã hội và kể cả tâm linh. Xin quý vị hãy hứa dù xây dựng kiểu nào cũng phải cố gắng trả lại cảnh quan, hình ảnh xưa đẹp, đừng lập lại sai lầm xây-sửa để làm sai, làm hỏng cái đẹp đã đạt được. Thêm nữa, nếu một ai đó trong số quý vị có những lợi ích riêng tư ở đây, những món quà “lại quả” nào đấy thì chúng tôi xin khẩn cầu hãy chừa ra những chốn linh thiêng, những vị trí đã trở thành linh hồn của thành phố.

Toà cao ốc số 8 Lê Thái Tổ (Hà Nội)

Khi viết những dòng cuối này, tôi đang có mặt ở Hà Nội. Khi đi dạo vòng quanh hồ Gươm, tôi nhớ ra trước đây cũng đã có một số dự án xây dựng nhà cao tầng hiện đại chung quanh hồ. Nhưng người dân Hà Nội, đặc biệt hội Khoa học lịch sử Việt Nam đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ. May mắn, tiếng nói ấy đã được lắng nghe, Thủ tướng Võ Văn Kiệt lúc đó đã quyết định giảm tầng của toà cao ốc số 8 Lê Thái Tổ (nay là cao ốc Bảo Việt) để giữ được cảnh quan cũ của Bờ Hồ! Ở Sài Gòn, khu giao lộ Nguyễn Huệ - Sài Gòn cũng chính là một Bờ Hồ - giao lộ của nhiều năm tháng lịch sử, một cột mốc trung tâm của thành phố. Hà Nội đã có được một tiền lệ tốt trong việc giữ gìn cảnh quan, kiến trúc xưa đẹp. Vậy thì, Sài Gòn càng phải làm được, giữ được toà nhà thương xá Tax không biến dạng thành cao ốc 40 tầng, không để nhân danh metro, nhân danh những shopping center ngầm để phá bỏ đi cảnh quan đã xây dựng đẹp của đường Nguyễn Huệ, Lê Lợi! Tôi tin chúng ta có thể làm được!

                                                                                      Bài và ảnh: Phúc Tiến

Nguồn: http://nguoidothi.vn/vn/news/chuyen-hom-nay/nhip-song-do-thi/591/lam-sao-bia-da-khong-dau-.ndt

NGÀY ẤY VÀ BÂY GIỜ

                             851. Khách sạn Alfana 154 Tự Do khi xưa và bây giờ.

                            852. Giao lộ Tự Do-Lê Thánh Tôn xưa và nay.

                             853. Đường Tự Do nhìn sang Caravelle xưa và nay.

                               854. Một đoạn đường Nguyễn Huệ năm 1969 và nay.

                               855. Góc Trần Hưng Đạo - Calmette xưa và nay.

                               856. Đường Nguyễn Huệ năm 1966 và nay.

                               857. Đường Phan Bội Châu ngang chợ Bến Thành xưa và nay.

                               858. Giao lộ Nguyễn văn Thinh - Nguyễn Huệ năm 1970 và hiện nay.

                               859. Góc Gia Long - Tự Do năm 1963 và hiện nay.

                               860. Đường Nguyễn Thiệp những năm 60 và nay.

Nguồn Tim Doling, Thong Nguyen, Trung Ngo

Đường Thuận Kiều

Đường Verdun

Đường Nguyễn Văn Thinh

Đường Thái Lập Thành

Đường Chanson

Đường Lê Văn Duyệt Sài Gòn (Tiếp theo)

Qua ngả 6 công trường Dân Chủ chúng ta thấy những điểm đáng chú ý như trại Lê Văn Duyệt, Biệt Khu thủ đô, quân vụ thị trấn bên trái đường và khu dépot Hòa Hưng. 

Trại Lê Văn Duyệt xưa là casernes d'artillerie coloniale (trại Pháo Binh Thuộc địa) thời Pháp thuộc án ngữ khu vực Chí Hòa. 

Biệt khu Thủ đô là một quân khu đặc biệt trong 5 tổ chức quân khu chiến thuật của Việt Nam Cộng hòa, thuộc hệ thống điều hành của Bộ Tổng tham mưu Quân lực Việt Nam Cộng hòa. Do địa bàn bảo an là trung tâm hành chính và quân sự của chính quyền Việt Nam Cộng hòa, nên tuy vùng hoạt động nhỏ gọn, nằm trọn hoàn toàn trong Quân khu III, nhưng trách vụ nặng nề và quan trọng hơn.

Sau khi chính thể Việt Nam Cộng hòa chính thức thành lập ngày 26 tháng 10 năm 1956, toàn bộ lãnh thổ Nam Việt Nam do Việt Nam Cộng hòa kiểm soát được chia thành 6 quân khu. Địa bàn của Quân khu Thủ đô đặc trách vùng Đô thành Sài Gòn - Chợ Lớn. Tuy nhiên, mãi đến ngày 14 tháng 2 năm 1957, Đại tướng Lê Văn Tỵ, Tổng Tham mưu trưởng Quân đội Việt Nam Cộng hòa mới ký Công vụ lệnh số 146/TTM/VP chỉ định Chỉ huy trưởng 3 quân khu kể trên, gồm: "Trung tướng Dương Văn Minh, Chỉ huy trưởng Quân khu Thủ đô; Đại tá Nguyễn Văn Y, Chỉ huy trưởng Đệ nhất quân khu; Đại tá Nguyễn Văn Là, Chỉ huy trưởng Đệ ngũ quân khu". Trung tướng Dương Văn Minh đồng thời kiêm nhiệm chức Tư lệnh 3 quân khu trên. Bộ tư lệnh Quân khu Thủ đô đặt tại trại Lê Văn Duyệt, Sài Gòn cho đến tận năm 1975.

 ( https://vi.wikipedia.org/wiki/Biệt khu Thủ đô)

Đoạn đường này tôi chỉ đề cập đến những địa điểm quan trọng còn một số điểm tôi chưa nắm rõ sẽ được bồ sung sau.

Ga Hòa Hưng trong thời thuộc địa đầu tiên nó là một dépot xe lửa chuyên việc bảo trì thay thế cho dépot cũ bị phá bõ đi để xây dựng nhà ga trung tâm thành phố. Về sau nó có thêm chức năng là một nhà ga thứ hai trong địa phận Sài Gòn.

Không ảnh trước 1975 cho thấy vị trí ga Hòa Hưng

Ảnh vệ tinh về ga Hòa Hưng

Ở Khu vực ga Hòa Hưng có một địa danh gọi là cống Bà Xếp, nơi này trước năm 1975 là một nơi phức tạp đủ mọi thành phần của xã hội. Khu này nằm cuối con đường Nguyễn Thông luồn qua sau lưng ga Hòa Hưng và ăn ra đường Lê Văn Duyệt.

Qua khu vực này chúng ta gặp một con đường cụt bên trái là đường Hòa Hưng. gọi là con đường cụt vì nó chấm dứt tại khám Chí Hòa. 

Khám Chí Hòa được người Pháp xây dựng từ năm 1943 nhằm giảm tải số lượng tù ở khám lớn và đi đến xóa bỏ nó. Đến ngày 8/3/1953, Thủ tướng Quốc gia Việt Nam lúc bấy giờ là Nguyễn Văn Tâm liền cho phóng thích một số tù nhân ở Khám Lớn Sài Gòn, số còn lại khoảng 1.600 người cùng với chiếc máy chém, được chuyển về khám đường mới, tức Khám Chí Hòa.

Không ảnh về khám Chí Hòa

Khám Chí Hòa có một cây chuyện nổi tiếng trước năm 1975 mà tờ nhật báo Trắng Đen khai thác đó là chuyện "con ma vú dài".

Báo Trắng Đen ra ngày 17.5.1969 kể chuyện Ma Vú Dài ở Khám Chí Hòa - Sài Gòn.

Qua khám Chí Hòa chúng ta thấy ngả ba với đường Tô Hiến Thành, Đường này bắt đầu từ đường Nguyễn Văn Thoại đi qua trường kỹ thuật Phú Thọ và cư xá sĩ quan Chí Hòa. Đến đây là đoạn cuối cùng của đường Lê Văn Duyệt với khu nghĩa trang Đô Thành còn gọi là nghĩa trang Chí Hòa và đường Bắc Hải đi vào cổng chính cư xá sĩ quan.

Rất tiếc không có hình ảnh nào về khu nghĩa trang này hết chỉ biết nó rộng khoảng 25 hecta. Ngay cổng chính hồi đó có một bức tượng Địa tạng vương màu đen. Giờ là công viên Lê Thị Riêng.