Đường Taberd

Đường Nguyễn Du

                            

Con đường Nguyễn Du ngày xưa là một con đường yên tĩnh cho dù nó nằm ở vị trí gần những con đường náo nhiệt ở trung tâm thành phố. Sự yên tĩnh của nó là nhờ có những công trình lớn nằm dọc theo đường đó là: Bệnh viện Grall, dinh Độc Lập và vườn Tao Đàn. Cũng như một số những con đường như tôi đã nói từ trước là đường Nguyện Du cũng có rất ít hình ảnh về nó cho nên việc minh họa cho bài viết gặp nhiều khó khăn.

Thời Pháp thuộc con đường này được đặt tên Taberd. Tên này là tên của Jean Baptiste Louis TABERD (tên Việt là Từ) sinh tại Saint Étienne, quận Loire (Pháp) ngày 18 6 1794, gia nhập Hội Truyền Giáo Nước Ngoài, trụ sở tại Paris (Société des Missions Étrangères de Paris), thụ phong linh mục ngày 27 7 1817. Ngày 7 11 1820, rời Pháp, trên tàu Maison Saget, sang Việt Nam truyền giáo. Vào những năm 1825, 1827, theo lệnh vua Minh Mạng, các giáo sĩ người Pháp bị đưa về Dinh Cung Quán ở Huế quản thúc, trong số này có linh mục Taberd ; nhưng nhờ tổng trấn Lê Văn Duyệt can thiệp, nên linh mục được tự do lui về Saigon. Ngày 30 5 1830, tại Bangkok linh mục Taberd được tấn phong làm giám mục, với hiệu tòa Isauropolis, và được lãnh trách nhiệm coi sóc địa phận Đàng Trong, nhưng vì hoàn cảnh khó khăn nên chỉ ở miền nam chứ không ra ngoài Huế được.

Jean Baptiste Louis TABERD

                                

Đường Nguyễn Du có mấy điểm nổi bật mà tôi vẫn còn nhớ là: Bệnh Viện Grall, siêu thị Nguyễn Du,bưu điện Sài Gòn, Trường Taberd, bót Catinat (phòng triễn lãm của bộ văn hóa thông tin), bộ nội vụ, tòa pháp đình Sài Gòn, dinh Độc Lập,bộ phát triễn sắc tộc, trường Quốc gia âm nhạc và kịch nghệ, vườn Tao Đàn, building Meyerkord BOQ, nhà banh bowling, hội kỵ mã, tòa đại sứ Canada.

Đường Nguyễn Du bắt đầu từ giao lộ với đường Cường Để khi xưa giờ là Tôn Đức Thắng chạy sau lưng tòa nhà công ty Shell rồi tới ngả ba với Chu Mạnh Trinh.

Ngả ba Cường Để - Nguyễn Du

Ngả ba Nguyễn Du - Chu Mạnh Trinh

                                   

Tới đây chúng ta gặp siêu thị Nguyễn Du, đây là siêu thị đầu tiên của cả nước Việt Nam cũng như một số quốc gia Đông Nam Á và  sau lưng bệnh viện Grall.

Tổng Cuộc Thực Phẩm Quốc Gia & Siêu thị Nguyễn Du

 Sài Gòn và siêu thị đầu tiên ở Việt Nam

                                                        Phạm Công Luận – Theo Thanh Niên – 26 Feb 2015

                               Siêu thị Nguyễn Du, khu siêu thị đầu tiên ở Sài Gòn và có thể nói là toàn cõi VN mở cửa năm 1967, mang đến cho nhiều gia đình công tư chức ở Sài Gòn những tiện lợi trong chuyện mua sắm mà trước đó không hề có.

                     Diễn viên điện ảnh Kiều Chinh đến mua hàng tại siêu thị Nguyễn Du

                         Một dịp sát tết, tôi được đến siêu thị với anh trai, thấy nó giống một cửa hàng cực lớn, máy lạnh mát rượi và đầy những thứ lạ lẫm. Khách mua hàng toàn những người lớn ăn bận lịch sự, nam với áo chemise bỏ vào quần, những người lính và nhiều phụ nữ bận áo dài. Do xe đẩy không có nhiều như bây giờ, khách mua hàng toát mồ hôi sắp hàng tính tiền, tay lủ khủ hàng hóa trong những cái túi lưới.

                          Siêu thị Nguyễn Du được thiết lập ở góc đường Nguyễn Du và Chu Mạnh Trinh, Sài Gòn (hai con đường này nay thuộc quận 1, tên đường không thay đổi cho đến nay) do Tổng cuộc Tiếp tế thành lập. Theo một số tài liệu, năm 1966, ông Trần Đỗ Cung, đứng đầu cơ quan trên được giao nhiệm vụ quân bình thị trường. Ngoài việc cấp bách như giải quyết những việc cần thiết cho đời sống người dân như nhập xe gắn máy, điều hòa việc phân phối thịt heo, gạo, ông dự tính thiết lập tại VN các trung tâm bán lẻ để phục vụ đại chúng, nhất là những người có đồng lương ổn định.

                               Đầu tháng 2.1967, một phái đoàn do ông Cung cử ra đã đến thăm chợ Mỹ (Commissary) ở đường Hùng Vương, Chợ Lớn để quan sát hoạt động cùng cách tổ chức của cơ sở này. Sau đó một tuần, ông Trần Đỗ Cung cùng một chuyên viên tài chính lên đường đi Philippines theo lời mời của Tập đoàn siêu thị Makati ở thủ đô Manila để nghiên cứu về quản lý, kiểm soát, tổ chức và sản xuất thực phẩm. Họ còn tiếp tục đến Hồng Kông, Singapore để tham quan các siêu thị. Sau đó, tổ chức đào tạo về cách vận hành siêu thị cho nhân viên và tổ chức một khu chợ tết vào tháng 1.1967, vừa để phục vụ việc mua sắm tết vừa tổ chức buôn bán theo hình thức mới để huấn luyện nhân viên của mình.

                            Theo hồi ký của ông Trần Đỗ Cung xuất bản tại Mỹ năm 2011, một kiến trúc sư người Đức tên Meier đã được thuê vẽ họa đồ xây cất siêu thị, phối hợp với Công ty NCR về trang bị, thiết bị bên trong. Ngày 16.10.1967, siêu thị đầu tiên ở VN chính thức ra đời, mở đầu một kỷ nguyên mới cho ngành bán lẻ. Từ cửa vào, khách đi tay không vô siêu thị bằng một cửa quay, tự lấy một giỏ xách hay xe đẩy và đi lựa chọn hàng đã ghi sẵn giá trên kệ. Chọn xong, họ tính tiền ở các quầy thu ngân có máy tính tự động. Siêu thị này có 6 quầy thu ngân ở cửa ra, trong đó có một “quầy hỏa tốc” dành cho những người mua ít hàng. Còn có một lối ra cho người không mua hàng. Cách thức không khác gì siêu thị ngày nay, nhưng khi nó được áp dụng cách nay gần 50 năm thì là một sự ngạc nhiên và kỳ thú đối với khách mua hàng Sài Gòn. Trong hồi ký, tác giả tả không khí lúc đó: “Siêu thị đã hoàn tất trên đường Nguyễn Du, có bãi đậu xe rộng rãi. Ngày khai trương cả đoàn xe Honda, Mobylette và Vespa rầm rập kéo đến chở vợ con hí hửng bước vào ngôi chợ tối tân mới mở cửa, phục dịch khách mua hàng một cách niềm nở và lịch sự”.

                                Sau khi khai trương hơn một tháng, siêu thị Nguyễn Du tổ chức một sự kiện đánh dấu sự thành công của mình. Khi người khách thứ 100.000 đến đây và đặt tay vào cửa quay, loa phóng thanh phát to: “Hoan nghênh công dân siêu thị thứ 100.000, là anh Lê Văn Sâm…”. Anh được choàng băng kỷ niệm và được ông quản đốc trao tặng giải thưởng trị giá 10.000 đồng.

                               Siêu thị Nguyễn Du nằm trên diện tích 30.000 m2, ở một khu phố còn vắng vẻ không phù hợp cho việc buôn bán lắm nhưng khi siêu thị được lập ra, số khách hàng lui tới được đánh giá là “ngoài mức tưởng tượng”. Trung bình mỗi ngày có khoảng 2.500 người đến mua sắm và doanh thu mỗi ngày tối đa là 1,5 triệu đồng thời đó.

                               Trước khi siêu thị được thành lập, trong giới doanh thương Sài Gòn, tuy rất nhanh nhạy với cái mới đã có nhiều ý kiến cho rằng đây là việc làm “không tưởng”. Tuy nhiên, Tổng cuộc Tiếp tế với ý định sẽ thiết lập các chuỗi dây chuyền siêu thị tư nhân đã không chùn bước. Sau khi siêu thị này hình thành ít lâu, họ nhận được nhiều thư tán thưởng và nhiều tư nhân tấp nập gửi đơn đến đề nghị cộng tác thiết lập siêu thị tư nhân dưới hình thức này hay hình thức khác. Đến tháng 12, đã có hai siêu thị tư nhân cỡ nhỏ là An Đông và Đoàn Thị Điểm mở ra. Cái thứ ba ở Biên Hòa được trang bị để mở vào Tết Mậu Thân năm 1968.

                            Siêu thị này và những siêu thị nhỏ khác ở Sài Gòn và các vùng lân cận hoạt động đến 1975 thì chấm dứt. Sau đó là khoảng thời gian vắng bóng siêu thị cho đến gần 20 năm sau mới xuất hiện trở lại (khoảng 1993). Đến nay nhiều người vẫn cho rằng, siêu thị ở VN bắt đầu quá muộn mà không biết nó đã hình thành từ gần nửa thế kỷ nay và đã được tổ chức hoạt động rất tốt không khác gì các siêu thị bây giờ.

                                Đi trước cả Bangkok

                           Sau khi siêu thị Nguyễn Du được thành lập không lâu, ông Cung được SMI (Viện Siêu thị – Super Marketing Institute) mời qua Bangkok (Thái Lan) gặp các nhà buôn Thái để trình bày kinh nghiệm khi hình thành siêu thị đầu tiên này. Như vậy, dù đang trong hoàn cảnh chiến tranh, Sài Gòn đã đi trước Bangkok, một thành phố lớn sống trong hòa bình về việc buôn bán lẻ qua hệ thống siêu thị.

 Bệnh viện Grall ngày ấy và bây giờ

                             

Bệnh viện này được xây dựng bắt đầu từ năm 1867 đến 1873, lúc đầu gọi là hopital militaire de saigon hay hopital naval. Đây là một trong những công trình được xây dựng đầu tiên khi người Pháp đặt chân lên Sài Gòn, nó được kỹ sư Gustave Eiffel thiết kế và vật liệu xây dựng được gởi từ Pháp sang. Năm 1925 bệnh viện đổi tên là bệnh viện Grall để vinh danh bác sĩ Tổng Thanh tra Charles Grall. Hiện nó là kiến trúc vững chắc nhất còn lại của thời thuộc địa. Năm 1976 bệnh viện Grall chính thức đổi tên là bệnh viện nhi đồng II còn bệnh viện nhi đồng I thì ở đường Lý Thái Tổ.

                         

Đi tới ta bắt gặp hai giao lộ với Mạc Đĩnh Chi và Lê Văn Hưu trước khi ra ngả tư Nguyễn Du - Hai Bà trưng. Qua ngả tư chúng ta bắt gặp một bên là bưu điện Sài Gòn, một bên là trường Taberd.

Bưu điện Sài Gòn là tòa nhà được người Pháp xây dựng với phong cách chiết trung  trong khoảng 1886–1891 theo đồ án thiết kế của kiến trúc sư Villedieu cùng phụ tá Foulhoux.Đây là công trình kiến trúc mang phong cách châu Âu kết hợp với nét trang trí châu Á.

Bên ngoài, phía trước ngôi nhà trang trí theo từng ô hình chữ nhật, trên đó ghi danh những nhà phát minh ra ngành điện tín và ngành điện. Trên các ô có đắp hình các nam nữ đội vòng nguyệt quế, trên vòng cung ngôi nhà có chiếc đồng hồ lớn.

Vào phía trên trong, hai bên tường cao là hai bản đồ lịch sử mang tên: Saigon et ses environs, 1892 và Lignes télégraphiques du Sud Vietnam et du Cambodge, 1936.

Còn về trường Taberd thì vào năm 1873, linh mục Kerlan có mở một trường nghĩa thục dạy các trẻ bị bỏ rơi, trong số đó có nhiều trẻ lai. Trường được gọi theo tên Giám mục Taberd, giám mục địa phận Nam Việt từ 1830 đến 1840. Khi trường Adran đóng cửa, cha mẹ học sinh trường này đem con đến theo học trường Taberd. Linh mục Kerlan thấy không đủ sức lo cho những học trò mới liền mời các Sư huynh Dòng La San ( Jean Baptiste de La salle ) trở qua giúp ông. Năm 1889 có chín Sư huynh từ Marseille qua. Năm sau đó, các Sư huynh tiếp nhận trường Taberd, lúc đó có khoảng 160 học sinh mà một nửa ở nội trú. Số học trò theo học tăng nhanh, nên năm 1891 có thêm năm Sư huynh theo qua, mở thêm một trường nghĩa thục nằm ngay cạnh trường Taberd.

Đường Nguyễn Du chạy qua bên hông bưu điện Sài Gòn

Trường Taberd góc đường Paul Blanchy - Taberd 

Trường Taberd góc Nguyễn Du - Tự Do sau năm 1975

Nằm chung phía với trường Taberd góc Nguyễn Du - Tự Do ngày xưa là bót Catinat, Đầu tiên năm 1912 nó là Trésor public (Kho bạc, nha ngân khố) sau khi kho bạc được xây xong ở đườnh Charner thì nơi này được dùng làm bót cảnh sát thường được gọi là bót Catinat. Thời VNCH nơi này được sử dụng làm bộ nội vụ. 

\

 Bộ nội vụ VNCH góc Nguyễn Du - Tự Do

                                 

Bên kia đường là tòa nhà của bộ nội vụ. Nơi mấy người lính đứng vào ngày 27/10/1963 đại đức Thích Thiện Mỹ tự thiêu để phản đối chính quyền Ngô Đình Diệm.

                                

                              Đi qua hai ngả tư nữa là ngả tư Pasteur - Nguyễn Du và Công Lý - Nguyễn Du là chúng ta gặp hông của tòa Pháp Đình Sài Gòn.

Ngả tư Pasteur - Nguyễn Du

Ngả tư Công Lý - Nguyễn Du

                            

Pháp đình Sài Gòn được xây dựng từ năm 1881 đến 1885 do thiết kế của kiến trúc sư người Pháp là Marie - Alfred Foulhoux (1840-1892) theo phong cách tân cổ điển. Khi xưa các tù nhân bên khám lớn (sau là đại học văn khoa rồi thư viện quốc gia) được chuyển qua đây xét xử.

          Bên phải là hông của dinh Độc Lập kéo dài qua ngả ba Nguyễn Trung Trực tới giao lộ Huyển Trân công chúa và Thủ Khoa Huân. Ngày xưa đường Huyền Trân công chúa bị ngăn bởi hàng rào kẽm gai để bảo vệ cho dinh.

                           

Tòa nhà ngã tư Huyền Trân Công Chúa và Nguyễn Du về sau là bộ phát triễn sắc tộc

Bước qua giao lộ này là bộ phát triển sắc tộc của do các ông Paul Nưr, Ya Ba, cuối cùng là ông Nay Luett (Nay Louette), một lãnh tụ Gia Rai là chúng ta tới trường quốc gia âm nhạc và kịch nghệ Sài Gòn khi xưa là trụ sở Hội Hòa tấu Nhạc cụ của thời Pháp (Société Philarmonique) nằm ở 112 đường Nguyễn Du.

                             

 Bên trái đường khi xưa là bộ chỉ huy lực lượng đặc biệt Mỹ tại Việt Nam. 

Phòng tra Ma Cabane

Qua trường quốc gia âm nhạc và kịch nghệ Sài Gòn là cổng sau của công viên Tao Đàn. Ở Đây có miếu ngũ hành và khu mộ của ông Lâm Tam Lang là họ hàng với nhạc sĩ Lam Phương (đời thứ 7).

Miếu Ngũ Hành

Đường Nguyễn Du nhìn từ đường Trương Công Định

                              Tại đây bên kia đường là building Mayerkord BOQ của Mỹ khi xưa.

                            

Qua giao lộ này tới ngả ba Đặng Trần Côn nhìn về phía tay phải bên vườn Tao Đàn chúng ta thấy hội kỵ mã. 

 Hội kỵ mã chụp từ building Mayerkord

Ngả ba Đặng Trần Côn với trường tàu Dục Đưc

                         

Cũng tại ngả ba này nhìn về bên trái chúng ta bắt gặp một phòng bowling. Đây là phòng bowling Alley đầu tiên tại Việt Nam.

          Đường Nguyễn Du chấm dứt tại giao lộ với đường Lê văn Duyệt ra ngả sáu Sài Gòn. Tại đây phía tay trái là tòa đại sứ Canada tại Sài Gòn.

Hội chợ năm 1947 tại ngả ba đường Nguyễn Du - Lê Văn Duyệt

Tòa đại sứ Canada ngày nay là cơ quan quản lý xuất nhập cảnh

Tòa đại sứ Canada xưa là văn phòng của Louis Chauchon. Từ năm 1960 đến 1970 là phòng khám bệnh cho nhân viên chính phủ Mỹ và thư viện đặc biệt USAHAC.